Expressionisme: Die Brücke en het fauvisme

Het expressionisme is een stroming in de Europese kunst die zich vooral manifesteerde in de jaren 1905 tot 1940. Het gaat er in deze stroming bij de kunstenaar vooral om zijn gevoelens,ervaringen en indrukken duidelijk te maken aan de wereld.Hierbij word weinig of geen rekening gehouden met wat echt en realistisch is(tegenover het impressionisme waar het exacte weergeven belangrijk was). Het gevoel en het onderbewuste zijn hier het belangrijkste.

Expressionisme

Die Brücke

Die Brücke was een groep expressionistische kunstenaars uit de Duitse stad Dresden. Vier studenten aan de Technische Hochschule te Dresden, (Ernst-Ludwig Kirchner, Fritz Bleyl, Karl Schmidt-Rottluff en Erich Heckel), riepen in 1905 de Künstlergemeinschaft Die Brücke in het leven. Even later sloten Max Pechstein, Otto Müller, Axel Gallén-Kallela en Cuno Amiet zich bij dit viertal aan. Oorspronkelijk was het de bedoeling gezamenlijk te werken, om zich los te maken van de uitgehold geachte academische stijltheorieën. Door deze collectiviteit blijft ontwikkeling van een eigen stijl lang uit, en is het soms moeilijk de werken uit een bepaalde periode aan de kunstenaars toe te schrijven. Vooral Kirchner en Heckel werkten erg overeenkomstig.

Brücke-kunstenaars wilden de essentie van het creatief vermogen direct en eerlijker in beeld brengen en aldus hun eigen emotie manifesteren. Inspiratie daartoe zochten ze in het omringende leven, vooral in de natuur, in doordringende studies van het vrouwelijk naakt en in het stadsleven. Een essentiele inspiratiebron hierbij was de Noor Edvard Munch, die meerdere grote tentoonstellingen in Dresden hield, waar vooral Kirchner erg van onder de indruk was. Een andere inspiratiebron was Vincent van Gogh. Schmidt-Rottluff heeft zelfs voorgesteld de Brücke-beweging de "Van-Goghisten" te noemen. De Nederlandse schilder Kees van Dongen was ook enige tijd betrokken bij Die Brücke. In 1913 veroorzaakte Ludwig Kirchner de ontbinding van "Die Brücke" met zijn "Brücke-Chronik", die door de overige leden afgekeurd werd. Dit is slechts de directe aanzet voor het opbreken van de groep. Voor deze tijd was er al sprake van onderhuidse spanningen, aangezien ondanks de collectieve stijl Kirchner de meeste eer kreeg. Zowel "Die Brücke" als "Der Blaue Reiter" vormden de kern van het Duitse expressionisme. Begonnen als een soort emotioneel impressionisme werd het algauw de tegenhanger van het Franse fauvisme. In Duitsland dankt men de Brücke de heropleving van de belangstelling voor de houtgravure, een medium dat door zijn moeilijke hanteerbaarheid in de tijd van de academische schildervoorschriften als onhandelbaar gezien werd.

fauvisme

De term is afkomstig van de uitdrukking 'les bêtes fauves' (de wilde beesten). Hiermee wordt vanaf ongeveer 1905 een groep kunstenaars in Frankrijk mee aangduid, die gebruik maakten van felle onvermengde kleuren, een heftige lijnvoering, geen modellering door middel van licht en schaduwwerking wilden en niet de illusie van ruimte nastreefden. Ze werden beïnvloed door Van gogh en gauguin en waren zelf de voorlopers van het expressionisme.
De Fauvisten-groep bestond uit een aantal jonge schilders, onder leiding van Henri Matisse , André Derain en Maurice Vlaminck. Ze werkten met een volledig willekeurig kleurgebruik, opzettelijke disharmonieën: de z.g. kleurcontrasten. Het botsende paars en geel, oranje en blauw, groen en rood roepen emotionele reacties op en dragen de subjectieve visie met de grootst mogelijke nadruk en intensiteit uit. Ieder naturalisme is verdwenen. Door de kleur los te laten van haar traditioneel beschrijvende functie in het beeld , baanden de fauvisten een weg voor het gebruik van kleur als expressief en autonoom doel. Kenmerkend voor de beweging is de spontaniteit en de ruwe uitvoer. Maar deze spontaniteit, impulsiviteit is misleidend. Ze komen tot stand via een lang en geleidelijk proces van herschikken van vorm en veranderingen in kleur totdat uiteindelijk het juiste evenwicht is bereikt. Het fauvisme,de Franse versie van het expressionisme, ademt meer ‘savoir vivre’, levensblijheid, dan de Duitse tak, die qua inhoud een stuk zwaarder en serieuzer is.

Aanvankelijk schilderen de meesten van hen nog in impressionistische stijl. Maar tegen 1905 gebruiken zij felle onvermengde, contrasterende kleuren in grote kleurvlakken, een heftige lijnvoering, geen modellering door middel van licht en schaduwwerking. In het gebruik van zuivere kleuren (primaire, secundaire, tertiare kleuren) + zwart en wit, gingen ze tot het uiterste: toonovergangen werden gemeden. Vormen werden vereenvoudigd en vaak door zwarte lijnen afgebakend, wat de dieptewerking en dus de illusie van een derde dimensie vanzelfsprekend grotendeel teniet doet. Wat betreft de ruimte in het schilderij, werd het perspectief gewoon weggelaten of werd er een persoonlijke invulling aan gegeven. Ruimtelijk effect werd vooral bereikt met overlappen, verkleinen naar achteren en ook wel door kleurgebruik (rood, geel en oranje op de voorgrond; blauw en groen op de achtergrond). Het schilderij is geen reproductie van de zichtbare natuurlijke omgeving. Het is een beeldende kompositie waarin de emoties van de kunstenaar tijdens het waarnemen van die omgeving worden uitgedrukt. Schilderen wordt een ritmisch ordenen van lijnen en kleuren op een plat VLAK in een poging de zichtbare werkelijkheid zoveel mogelijk te vereenvoudigen. Kleur, vorm, plaatsing, verhoudingen en lege ruimte zijn bepalend voor het uitdrukken van het gevoel.

De briljante kleurvlakken, niet de voorstelling zijn het onderwerp van hun schilderij. De Fauvisten schilderden vooral landschappen, zee-, stadsgezichten en mensen in de natuur of in de stad. Deze hadden geen symbolische betekenis maar diende uitsluitend als uitgangspunt om tot een persoonlijke manier van schilderen te komen.