Analyse van de drie grote oorlogen van de 20ste eeuw

Oorlogen zijn goed te analyseren op 3 niveau's: systeemniveau (welk wereldsysteem hebben we?), structuurniveau (de verdeling van de capaciteiten over de staten) en procesniveau (de perceptie van de politieke werkelijkheid). Voor de drie grote oorlogen van de 20ste eeuw zal ik deze zaken op een rijtje zetten, samen met de gevolgen en de casus belli.

Eerste Wereldoorlog

Directe aanleiding

De moord op Franz Ferdinand en de daarop volgende blokvorming van landen tegenover elkaar.

Veranderingen in systeem

Van een multipolaire naar een bipolaire verdeling. Het blok van Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Servië en het Ottomaanse Rijk tegen Engeland, Frankrijk, Rusland, Italië, een aantal kleinere staten. Oostenrijk-Hongarije zat in zowel de Heilige Alliantie als de Quadruple Alliantie, en werd gedwongen een keuze te maken tussen Rusland en Engeland in de Krimoorlog. Toen ze voor Engeland kozen, was de Heilige Alliantie waardeloos geworden.

Veranderingen in proces

• De verschuiving naar een bipolair systeem had invloed op het proces van de balance of power.
• Nationalisme was in opkomst.
• Pan-slavisme was een bedreiging voor zowel Oostenrijk-Hongarije als het Ottomaanse Rijk.
• De angst voor het uitbreken van oorlog was minimaal, er werd luchtiger over gedaan.
• Et Duitse beleid veranderde en was vaag en klungelig door het beleid van Wilhelm II.

Veranderingen in structuur

De Duitse macht was in opkomst, en werd dus een zwaarder gewicht in Europa. Het Alliantiesysteem rammelde aan alle kanten, wat een direct gevolg was van de Britse reactie op die toename van de Duitse macht.

Gevolgen voor de internationale politiek

• Verschuiving van balance of power systeem naar collectieve veiligheid.
• De oprichting van de Volkerenbond.
• Duitsland verplicht tot herstelbetalingen, ondanks economische nood.
• Nog steeds wantrouwen van Frankrijk tegen Duitsland, maar dat kreeg geen steun in de verdediging meer van Engeland, omdat zij hun niet meer als bedreiging zagen en omdat het volgens het nieuwe collectieve veiligheidssysteem niet terecht is van tevoren de agressor aan te wijzen. Bovendien was Frankrijk al sterker.

Uitdagers van het nieuwe systeem waren dus het wantrouwende Frankrijk, het Italië van Benito Mussolini dat Ethiopië binnenviel maar wiens straf werd ingetrokken omdat hun steun tegen Duitsland wenselijk was, en Japan dat na de aanval op Manchurië uit de bond dreigde te stappen.

Tweede Wereldoorlog

Directe aanleiding

De Duitse inval in Polen, en mede de misperceptie dat appeasement zou werken.

Veranderingen in systeem

Het nieuwe systeem na de Eerste Wereldoorlog begon scheuren te vertonen en het werd met het aan de macht komen van Hitler toch weer Duitsland tegen de rest. Duitsland was een potentiële hegemon.

Veranderingen in proces

Duitsland was arm geworden en er was chaos, wat weer een voedingsbodem was voor het nationaal-socialisme.

Veranderingen in structuur

De Eerste Wereldoorlog was geen structurele oplossing voor het Duitse probleem geweest. Het Verdrag van Versailles was te hard in die zin dat het Duits nationalisme opwekte, en te zacht in die zin dat voor de Duitsers de mogelijkheid open bleef er iets aan te doen.

Gevolgen voor de internationale politiek

• Er waren van de vijf grote machten er slecht twee overgebleven: de Verenigde Staten en de Sovjet Unie. Er bleef dus na de oorlog een bipolaire wereldorde over.
• Er was veel verloren gegaan, en de VS ging proberen Europa weer op de been te krijgen door de Marshallhulp.
• De staat Israël werd gesticht ten koste van de Palestijnen, waardoor in het Midden-Oosten continu conflicten waren.
• De Verenigde Naties en de Europese Unie kwamen tot stand. Continue samenwerking zou oorlog in de toekomst voorkomen.
• Een vredesverdrag kwam er niet omdat de Sovjet Unie en de VS niet in staat waren tot normaal overleg.

Koude Oorlog

Directe aanleiding

De ideologische clash van kapitalisme en communisme.

Tekenen voor het uitbreken van de Koude Oorlog: (aangezien onenigheid bestaat over exacte beginpunt)

• Het Sovjet expansionisme, en het Amerikaanse containment.
• Kiem lag ook al gedeeltelijk bij de Conferentie van Yalta.
• Eerste echte markeerpunt was toen de tanks door de straten van Tsjecho-Slowakije rolden (Coup van Praag). De volgende bevestigingen zijn de Korea-Oorlog en de Suezcrisis.
• Het Marshallplan en de Sovjet weigering hiervan bevestigde de situatie.
• De Conferentie van Geneve in 1955 had als hoofdthema de ontstane tegenstellingen. Als de plannen mislukken is de Koude Oorlog onafwendbaar. De tegenstellingen blijken inderdaad te groot om tot overeenkomsten te komen.

Veranderingen in systeem

Na de Tweede Wereldoorlog was er een bipolair systeem overgebleven, zowel op mondiaal niveau als binnen Europa.

Veranderingen in proces

Vrijwel alle capaciteiten waren verdeeld over twee entiteiten. De landen die de balans konden doen omslaan, lagen in de periferie van de Sovjet Unie: in Centraal Europa en Azië. De machtposities werden nu min of meer bepaald door de nucleaire capaciteit van landen.

Veranderingen in structuur

De beide mogendheden keken zeer vijandig naar elkaar en hadden enkel wantrouwen. De SU zag een grote dreiging in het kapitalisme, en de Verenigde Staten in het communisme. Door middel van detterence (ontmoediging door angst) en containment (de Amerikaanse tactiek om het communisme in te perken) werd de Koude Oorlog uitgevochten. Vanwege de aanwezigheid van kernwapens, en dus de wetenschap dat beide elkaar konden vernietigen, kwam het nooit tot een ‘Hete Oorlog’.