Nederlands: acht eeuwen elitaire Franse invloed

Nederlands: acht eeuwen elitaire Franse invloed Elitair is een Frans leenwoord. Het Frans was in de negentiende eeuw de taal van de elite. De mensen uit de hoogste klassen spraken Frans en lazen Franse romans. De deftige eerste warenhuizen adverteerden aan het eind van de negentiende eeuw doorgaans in het Frans. De elite las Franstalige kranten. Waarschijnlijk is niet algemeen bekend dat de Franse invloed op het Nederlands ruim acht eeuwen beslaat. In Vlaanderen verzet men zich tegen de invloed van Franse leenwoorden.

Franse invloed tot de zeventiende eeuw

Reeds in de twaalfde eeuw, of nog iets vroeger, begon de invloed van het Frans op de Nederlandse woordenschat. De contacten tussen de Fransen en Vlaanderen waren nauw (Vlaanderen was een Frans leen). De Vlaamse adel en het Vlaamse patriciaat (de hogere burgerij) spraken Frans. In de dertiende eeuw werden veel ridderromans uit het Frans vertaald. In die tijd waren edellieden en patriciërs al bekend met Franse leenwoorden als tapis (tapijt). faisant (fazant), tarte (taarten) en citron (citroenen). In de veertiende en vijftiende eeuw was er ook invloed van het Frans op het Nederlands. Franstalige vorsten uit het Henegouwse en later uit het Bourgondische huis regeerden toen in de Nederlanden. Franse leenwoorden als rumoer, blazoen, klavier, gouverneur en klant (van chaland, heftig geïnteresseerd). Nog steeds wordt iemand die geen belangstelling toont nonchalant genoemd. Tijdens de zestiende eeuw werden door de rederijkers (amateur-dichters en voordrachtskunstenaars die bij elkaar kwamen in rederijkerskamers) veel gallicismen (Franse leenwoorden) gebruikt, maar de invloed van deze woordkunstenaars op de Nederlandse woordenschat was gering.

Franse invloed vanaf de zeventiende eeuw

De Franse invloed op de Nederlandse taal nam toe. Dat kwam niet alleen omdat de hogere standen zich vanaf de zeventiende voornamelijk richtten op de Franse taal en cultuur. Ook de naar Nederland uitgeweken Hugenoten vergrootten de Franse invloed op de Nederlandse taal. Zij vestigden zich als middenstanders en geschoolde handwerkslieden in de Jordaan (een benaming die wellicht is afgeleid van het Franse woord jardin). In de Jordaan hadden zij contact met de lagere standen. Die mondelinge contacten liet de omgangstaal van de lagere standen niet onberoerd. De Franse woorden bonjour, justement, compliments, traiter, correct en miracles worden in hun omgangstaal bezjoer, juust, komplementen, treiteren, krek en merakels. In het begin van de negentiende eeuw was de invloed van het Frans gering. De Franse bezetting rond 1800 leidde tot weerzin tegen de Fransen, en dus ook tegen het gebruik van Franse leenwoorden. Na het begin van de negentiende eeuw verdwenen de protesten tegen het Frans. Tot het begin van de twintigste eeuw spraken de hogere standen bij voorkeur Frans. Het was chic om Frans te spreken. Ook nu nog verraadt hun woordgebruik een voorliefde voor het Frans. Zo zeggen leden van de adel nog steeds taartje in plaats van gebakje, en familie in plaats van gezin.

De herkenbaarheid van Franse leenwoorden in het Nederlands

De Franse leenwoorden uit de middeleeuwen zijn aangepast aan de Nederlandse taal. De Franse herkomst van het woord jolijt is niet zichtbaar. Franse leenwoorden die stammen uit de zeventiende eeuw, of later, zijn door spelling en uitspraak duidelijk herkenbaar: coiffeur, pluche, champagne en portefeuille. Wie het Frans redelijk beheerst, herkent ook leenvertalingen: kleinzoon (petit-fils), schoonvader (beau-père) en grootvader (grand-père). Omdat veel Franse leenwoorden zijn aangepast aan de Nederlandse taal zien we ze makkelijk over het hoofd. Maar ze zijn nog steeds volop aanwezig in de Nederlandse taal. Een analyse van vier pagina"s van NRC Handelsblad, eind twintigste eeuw, levert het verrassende aantal van 25,2 procent Franse leenwoorden op.

Verzet tegen invloed van Franse leenwoorden in Vlaanderen

In Nederland wekte het gebruik van Franse leenwoorden geen ergernis meer. Nederlandse puristen hadden het grootste deel van de twintigste eeuw weinig aandacht voor Franse leenwoorden. Zij protesteerden toen vooral tegen het veelvuldig gebruik van Duitse en (later) van Engelse leenwoorden. In Vlaanderen was dit heel anders. Daar reageerde men fanatiek op gallicismen. Begrijpelijk, want Vlaanderen stond lang onder Franse heerschappij. In Vlaanderen werden Franse leenwoorden vervangen door purismen: portefeuille door brieventas, envelop door omslag, douche door stortbad, fiche door steekkaart en paraplu door regenscherm. De gallicismen in het Vlaams zijn nog niet uitgeroeid. Het in 1895 opgerichte Algemeen Nederlandsch Verbond (AVN) richt zich specifiek tegen het gebruik van gallicismen. Het AVN publiceerde regelmatig een 'Lijst van uitdrukkingen ter vervanging van -ismen' (Franse leenwoorden). Ook nu nog verschijnen in Vlaanderen boekjes over correct taalgebruik. Men richt zich nog steeds tegen het gebruik van Franse leenwoorden.

Lees verder

© 2015 - 2024 Pmpaul, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Barbarismen in de Nederlandse taal, uitleg en voorbeeldenBarbarismen in de Nederlandse taal, uitleg en voorbeeldenNederlanders zijn een reislustig volkje. 'Wij spreken onze talen' wordt dan ook vaak gezegd. Ook zijn Nederlanders nogal…
Franse grammatica "Het lidwoord"Franse grammatica "Het lidwoord"Heel vaak hoor ik: "Ik vind Frans een schitterende taal, maar ik heb het nooit begrepen". Vanaf deze plaats ga ik om de…
Spaans: UitspraakSpanje, een land wat al geliefder wordt. Een zomervakantie, een paar maanden overwinteren, zelfs emigreren naar Spanje w…
Onderwerpen voor je profielwerkstukOnderwerpen voor je profielwerkstukAls je in de bovenbouw van havo of vwo zit, is het zover: je moet een profielwerkstuk (pws) maken. 'Over welk onderwerp…

Etymologie van fietsenEtymologie van fietsenNederland is een fietsland! Volgens een onderzoek in 2011 waren er op dat moment ongeveer 19 miljoen bruikbare fietsen i…
Streekromans van Gerda van WageningenStreekromans van Gerda van WageningenGerda van Wageningen is een Nederlandse schrijfster die al heel wat streekromans op haar naam heeft staan. De streekroma…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Geralt, Pixabay
  • Burger, Piet (1999) Taalboek van de eeuw, Sdu Uitgevers, Den Haag, ISBN 90-5797-002-3
  • De Vries, Jan W.(1994) Het verhaal van een taal Prometheus, Amsterdam ISBN 90-5333-186-7
Reactie

Dolly Scheffer, 17-09-2016
Met belangstelling bovenstaand artikel gelezen. Heeft u enig idee waarom juist bij de spoorwegen zoveel Franse woorden of Frans klinkende woorden worden gebruikt? "station, stationschef, restauratie, wagon, perron, coupé, compartiment, rangeren, conducteur, machinist, rails, signaal, talud, couchette, locomotief"

Met vriendelijke groet,
Dolly Scheffer. Reactie infoteur, 19-09-2016
Interessante vraag. Ik weet wel dat als een land ergens leidend in is, dat dan ook veel woorden vaak gebruikt worden, of overgenomen worden door andere landen. Zo zijn veel Nederlandse zeevaartermen (Nederland was in de zeventiende eeuw een leidende positie in de wereld) bijvoorbeeld in het Russisch terechtgekomen. België was veel eerder met de aanleg van de spoorwegen dan Nederland. Deels Franstalig. Wellicht is dat de reden dat ook de Nederlandse spoorwegen tot op de dag van vandaag nog veel Franse termen (of van het Frans afgeleide woorden) gebruiken.

Pmpaul (197 artikelen)
Laatste update: 01-12-2020
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Taal
Bronnen en referenties: 3
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.