Amos Oz, Israëlisch schrijver en vredesactivist

Hij werd in 1939 in Jeruzalem geboren als Amos Klausner. Hij wordt tot een van de belangrijkste Israëlische schrijvers gerekend. Zijn oeuvre staat bol van politiek, liefde en verraad maar wordt ook gekenmerkt door humor. Naast gerenommeerd auteur groeide hij uit tot vredesactivist. Amos Oz keurde iedere vorm van fanatisme af. Een tweestatenoplossing zag hij als enige uitweg uit het conflict tussen zijn thuisland Israël en Palestina. Amos Oz stierf op 28 december 2018 aan de gevolgen van kanker.

Zoon van Oost-Europese vluchtelingen

Begin jaren 30 van de vorige eeuw vluchtten zijn ouders uit Oost-Europa om te ontsnappen aan het groeiende antisemitisme aldaar. Ze vestigden zich in het toenmalige Palestina, de staat Israël zou pas in 1948 opgericht worden. Amos Oz groeide op in Kerrem-Avraham, een wijk in Jeruzalem die bevolkt was met voornamelijk Oost-Europese immigranten. Zijn vader was literatuurwetenschapper en extremistisch zionist. Als bibliothecaris in de Nationale Bibliotheek kon hij zijn intellectuele ambities niet waarmaken. Zijn moeder had het nog erger te verduren. Ze was zwaar gefrustreerd door het huisvrouwenbestaan en werd verteerd door heimwee naar het Europa van haar jeugd. In 1952, op 38-jarige leeftijd, beroofde ze zichzelf van het leven en liet haar man alleen achter met de 12-jarige Amos.

Kibboets Hulda

Twee jaar na de zelfmoord van zijn moeder liep Amos Klausner van huis weg en vestigde zich in de kibboets Hulda, waar hij tot 1986 zou blijven wonen. Kort na zijn aankomst veranderde Amos zijn familienaam van Klausner naar Oz, wat kracht betekent in het Hebreeuws. Hij had de buik vol van de intellectuele achtergrond van zijn ouders en wilde niets liever dan tractorbestuurder worden. In 1961 publiceerde hij zijn eerste korte verhalen in een literair tijdschrift. Hierdoor mocht hij van het kibboetsbestuur filosofie en letterkunde gaan studeren aan de Hebreeuwse universiteit van Jeruzalem.

De schrijver Amos Oz

De verhalenbundel De landen van de jakhals uit 1965 geldt als het debuut van Amos Oz. In zijn werk zijn de invloeden terug te vinden van grootheden uit de Russische literatuur van de negentiende eeuw. Constanten die steeds terugkeren in zijn boeken zijn familiebanden, verzoening en afkeer van fanatisme. In de autobiografische roman Een verhaal van liefde en duisternis uit 2004 vertelt de schrijver over de vlucht van zijn ouders en de zelfmoord van zijn moeder. Andere hoogtepunten uit de literaire carrière van Amos Oz zijn Black box uit 1987, Panter in de kelder uit 1995 en Judas uit 2014. Zijn werk werd vertaald in 41 talen. Oz won tal van prijzen waaronder de Goetheprijs, het Franse Légion d'Honneur en de Spaanse Prince of Asturias Award. Hoewel hij hem nooit won, werd Amos Oz ook vaak genoemd als kanshebber voor de Nobelprijs voor de literatuur.

Voorstander van een tweestatenoplossing

Politiek activisme is alom tegenwoordig in de boeken van Amos Oz. In zijn romans bekritiseerde de schrijver blind fanatisme en poogde hij begrip te kweken voor de gematigde Palestijnen. Hij kantte zich tegen de Joodse bezetting van de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever, wat hem in Israël niet in dank werd afgenomen. Ook buiten het schrijverschap brak Oz een lans voor de vrede en was hij een warm pleitbezorger voor een tweestatenoplossing, Israël en Palestina naast elkaar. Hij beleefde twee oorlogen van dichtbij. Zowel tijdens de Zesdaagse Oorlog van 1967 als tijdens de Jom Kipoeroorlog van 1973 was hij in militair dienstverband. Het zijn ervaringen die zijn politieke standpunten mede verklaren. In 1977 stond Amos Oz mee aan de wieg van de vredesbeweging Vrede Nu.

Forse kritiek op Israël

De schrijver aarzelde niet om openlijk kritiek te uiten op de politieke situatie in zijn land. De New York Times publiceerde in 2010 een opiniestuk van Amos Oz. Hierin noemde hij het Palestijnse Hamas een fanatiek en wanhopig idee dat gegroeid is uit de verwoesting en frustratie van veel Palestijnen. Hij voegde er aan toe dat geen enkel idee ooit met geweld is verslagen. Marwan Barghouti, leider van de intifada en in Israël veroordeeld tot vijf maal levenslang, kreeg in 2011 van Amos Oz een Arabische vertaling van zijn autobiografisch boek Een verhaal van liefde en duisternis. Oz meldde Barghouti dat dit verhaal hun verhaal was en dat hij hoopte de Palestijn buiten de gevangenis in vrede te ontmoeten. Het leverde hem felle kritiek op van de rechtse politieke partijen in Israël. In 2014, tijdens de viering van zijn vijfenzeventigste verjaardag, haalde Amos Oz fel uit naar Joodse fanatici door hen Hebreeuwse neonazi's te noemen die steun genieten van racistische wethouders en rabbijnen.

Persoonlijke leven

Amos Oz leerde zijn vrouw Nily kennen in 1960 in de kibboets Hulda. Met haar kreeg hij drie kinderen. In 1986 verhuisde het gezin vanwege gezondheidsproblemen van één van de kinderen naar de woestijnstad Arad. De Dode Zee is niet veraf en deze werkt heilzaam tegen astma-aandoeningen. Oz was tot 2014 professor Hebreeuwse literatuur aan de Ben Goerionuniversiteit van Beër Sheva in de Negev-woestijn. Een van zijn dochters maakte zijn overlijden op 28 december 2018 bekend. Amos Oz stierf na een kort ziekbed in zijn slaap en werd begraven in de kibboets Hulda.