De Pietà van Michelangelo

De Pietà is een beroemd beeldhouwwerk van Michelangelo. Dit beeld is te vinden in de kapel van de Sint-Pietersbasiliek in Rome en is zeker een bezoekje waard!

Sint-Pieter

De Pietà is een van de belangrijkste werken van Michelangelo. Het is gemaakt van marmer en is te vinden in de Sint-Pieter Basiliek in Rome. De Pietà is de voorstelling van Maria met het dode lichaam van Jezus op haar schoot, nadat zij hem van het kruis heeft afgehaald. De opdracht voor het maken van dit beeld werd gegeven door de Franse kardinaal Jean Bilheres de Lagraulas in 1498, hoogstwaarschijnlijk voor zijn graftombe in de Sint-Pieter. Michelangelo werd niet zomaar gekozen door de Franse kardinaal. Michelangelo’s beschermheer in Rome had een rol gespeeld bij de opdracht en had daarbij de kardinaal ervan verzekerd dat Michelangelo het fraaiste marmerbeeld in het toenmalige Rome zou maken. Omdat het in Rome opmerkelijk was om een beeld van Maria met Jezus te maken, was het tot in de puntjes geregeld hoe de Pietà eruit moest komen te zien: Maria was een in een gewaad gehulde maagd met de dode Christus in haar armen. Echter, een verschil met vroegere beelden is dat Michelangelo Maria weergeeft in haar jeugdigheid, terwijl zij vroeger als oudere vrouw werd afgebeeld. Hij dacht dat Maria door haar maagdelijkheid en reinheid juist haar jeugdigheid had behouden.

Kenmerken van het werk van michelangelo

• Een persoonlijke stijl met kenmerken uit het Maniërisme. Dit is een overgangsstroming naar de Barok toe. Er wordt geen rekeningen meer gehouden met rust, harmonie en symmetrie in de beelden.
• Erg geïnteresseerd in het dramatische effect in zijn werk.
• Hij speelde met de anatomie van zijn gebeeldhouwde figuren. Zo kon het zijn dat een beeld groter uitviel, dan het in werkelijkheid zou kunnen zijn. Dit is bijvoorbeeld het geval bij de Pietá.
• Er zijn sterke contrasten tussen gepolijste en beelden die ruw en ‘onaf’ zijn.
• Er zijn elementen in zijn beelden te vinden van de klassieke en de barokke kunst. (1)
• Hij maakte zijn beelden uit marmer, dat hij zelf had losgehakt in marmergroeven. Hij kon in het steenblok zelf al de plastische vorm van het menselijk lichaam zien.
• Bij de fresco’s blijft de mens zijn enige thema. Hiervoor gebruikte hij niet de werkelijkheidsgetrouwe mens met individuele kenmerken, maar het idee van de mens dat altijd blijft gelden. Het liefst zijn de desbetreffende gestalten meer dan levensgroot. (2)

Vorm

Jezus ligt op de schoot van zijn moeder Maria en haar rechterhand houdt zijn bovenlichaam stevig vast, terwijl haar linkerhand het lichaam als het ware presenteert aan de beschouwer. Op deze manier roept het beeld de mensen op tot verering. Omdat Michelangelo het lichaam van Christus binnen de omtrek van het lichaam van Maria heeft geplaatst, wordt de relatie tussen moeder en zoon benadrukt. Het lichaam van Maria straalt een sterke verbondenheid met de aarde uit. Dit in tegenstelling tot Jezus, die slechts met een deel van zijn voet contact heeft met de aarde. Omdat er allerlei plooien in het gewaad van Maria zitten, lijkt het alsof het volume van de schoot toeneemt en hierdoor wordt Christus goed ondersteund door zijn moeder.

De linkerhand van Maria kan ook nog een andere betekenis hebben: zij straalt droefheid uit. In het beeld zelf lijkt Jezus nog levend. In zijn aderen schijnt het bloed nog te kloppen, zijn lichaam ligt ontspannen in slaap en zijn lichaam vloeit over in de contouren van de arm en schoot van zijn moeder. Als je het beeld van dichtbij zou bekijken, valt je op dat de verhoudingen niet helemaal kloppen. Het lichaam van Jezus is levensgroot, maar het lichaam van zijn moeder is even groot als een geproportioneerde man. Staand zou Maria ongeveer 2,13 meter lang zijn. Het hoofd is het enigste lichaamsdeel dat net zo groot is als het hoofd van Jezus. Maar al dit alles is niet hinderlijk bij de toeschouwers. Michelangelo zei hier zelf het volgende over: ‘Het is noodzakelijk, dat men zijn passer in zijn ogen en niet in zijn hand houdt, want de handen doen het werk maar het oog beoordeelt.’

De Pietà is zo bijzonder, omdat het als enigste werk door Michelangelo zelf gesigneerd is met de woorden: ‘Michel Angelus Bonarotus Florent Faciebat’. Toen hij hoorde dat zijn werk werd toegeschreven aan Cristoforo Solari, sloop hij op een avond de Kapel in en heeft op het lint, dat Maria’s gewaad bij elkaar houdt, zijn signatuur gebeiteld. Dit verhaal lijkt een logische reactie te zijn van Michelangelo, maar men weet niet of het ook daadwerkelijk klopt met wat er in de werkelijkheid is gebeurd. Een andere reden waarom hij het gesigneerd heeft, kan zijn omdat de Pietá het eerste beeld is helemaal volgens zijn eigen stijl is gemaakt. (3)(4)

Sinds 1972 staat de Pietà veilig achter glas, omdat er een man was die schreeuwde ‘Ik ben Jezus Christus’ en vervolgens het beeld met een hamer te lijf ging. Hierbij raakte de neus en de vingers van Maria beschadigd. (5) Daarnaast is het het enigste werk dat echt áf is. Het oppervlak glanst door het vele polijsten, het koude marmer is zo verfijnd gemodelleerd dat het de warmte van levend vlees lijkt uit te stralen en de ingewikkeld gedrapeerde gewaden geven bezieling aan het gehele werk. Wat jammer is, is dat de pink van de rechterhand van Maria erg beschadigd is en bijna doormidden is. Op deze beschadiging na, heeft Michelangelo iedere vinger apart prachtig afgewerkt tot in detail. Michelangelo heeft bij de Pietá alles bewerkt. Zelfs aan het voetstuk, wat de ruwe aarde onder de voeten van Maria en Jezus is, heeft Michelangelo veel tijd besteed. Hij heeft zijn beitel bijna als een soort potlood gebruikt om de ritmische lijnen op het marmer te schetsen of door middel van grove streken ‘kleur te geven’. Waar hij een lijn wilde benadrukken, boorde hij gaten. Door deze bewerkingen bereikte hij een dramatische contrastwerking door de soepele plooien in Maria’s kleed. Op sommige plaatsen is het kleed zo dun gehouden, dat hij doorschijnend is geworden. (6) De stijl van Michelangelo is zo bijzonder, omdat hij zo’n realistisch beeld kan creëren. Hij kan de emoties op een subtiele manier weergeven waardoor het beeld veel rust uitstraalt en nog natuurgetrouwer en levendiger wordt.