In de naam van... Moerasspirea

Namen! Namen van mensen, van planten, van dieren. Namen, ze helpen ons om de wereld te ordenen. Met ouder worden begin ik ze steeds makkelijker te vergeten of moet ik zeggen, ze steeds moeilijker te onthouden. Is het daarom dat ik ook meer belangstelling krijg voor het ontstaan van de naam? Help het om ze beter te onthouden. Dus, in de naam van een plant, maar weer: Moerasspirea. Moeras, maak het op het eerste zicht gemakkelijk om de naam te verklaren, een plant die in vochtige weilanden groeit. Moeras, is zoals wel meer gebeurd, een volkse of zal ik zeggen een dichterlijke overdrijving. Spirea is afkomsig van zijn vroegere Latijnse naam Spiraea ulmaria, maar omdat de botanici vonden dat hij toch anders is dan de echte Spireasoorten heeft men het geslacht een eigen naam geven namelijk Filipendula. Dat Filipendula, aan draden hangend, heeft hij dan nog niet aan zichzelf te danken maar wel aan de Filipendula vulgaris of de Knolspiraea, omdat de wortelknollen bij die soort, net zoals aardappels aan dunnere wortels, als het ware aan draden hangen. Ulmaria komt ook al van een andere plant, de Olm, omdat de bladeren op die boom lijken. Een oudere Nederlandse naam is ten andere Olmkruid en soms Bloeiend olmkruid. De naam ‘spiraea’ komt mogelijk van spiraal. Kijk maar eens naar de mooi gedraaide zaden.

Mooie volksnamen: Koningin der weiden, Geitebaard, Kamerkruid

Onze Moerasspiraea heeft wel vele mooie volkse namen, zoals Koningin der weiden, de Franse officiële naam is nog steeds Reine des Près ‘omdat zij zo fraai en sierlijk in de velden en weyen staan’. Geitebaard omdat de bloeiwijze op een geitensik zou lijken, de oudere Latijnse naam was ook Barba caprae. Dodoens verklaart deze naam omdat 'sijn tackskens met veel bloemkens bekleedt sijn'. Verder Reynette, een verbastering van Regina prati en Kamerkruid, omdat het gedroogde kruid omwille van de aangename geur op de vloeren werd gestrooid. Als we ooit nog eens de officiële Nederlandse naam veranderen, dan stem ik wel voor Koningin der weiden. Als er tenminste nog vochtige weilanden overblijven.

O Dolden auf macht’gen
Stämmen, mit prächtigen
Schirmen, ihr Riesen
Der blumigen Wiesen.

Moerasspirea en aspirine

Moerasspirea op zijn beurt heeft er voor gezorgd dat de pijnstiller aspirine zijn naam heeft gekregen. Spirine zou van spiraea komen, niet zo onlogisch omdat de oorspronkelijke pijnstillende stof salycilzuur uit de Koningin der weiden werd gewonnen. Het is niet voor niks dat Moerasspiraea als onze reumaplant bekend was en is. De pijnstillende, anti-inflammatoire en zuiverende, urineafdrijvende werking maken hem bijzonder geschikt voor chronische pijnklachten zoals arthritis en andere gewrichtsklachten.

Dodoens over moerasspirea

Dodoens zegt het zo. Die wortel in wijn ghesoden ende ghedroncken/ es goet teghen die droppelpisse/ ende tot alderhande ghebreken der blasen/ zy doet dwater maken ende die urine lossen ende breeckt den steen. Dese wortele es oock goet, ghelijck Mattheus Sylvaticus en Simon Genuensis schrijven, teghen die pijne en weedom uut verkiltheyt comende/ winden en opblasinghen der maghen/ met Fenkel saet ghepoedert en met wijn inghenomen.

In Dodoens zijn tijd werd ook de naam Steenbreeck of Saxifraga gebruikt. Dit cruyt wordt in Latijn van sommighen gheheeten Saxifraga rubea. In der Apoteken zoo heetet Filipendula oft Philipendula. In Hoochduytsch Rot Steinbrech en Wilde zarben. In onser talen Roode Steenbreeck. In Franchois Filipende oft Filipendule.

Vele diuretische planten worden ook gebruik om niergruis of blaasstenen uit te drijven. Vandaar de naam Breker van stenen of Saxifraga. Namen zijn niet alleen nuttig maar soms ook romantisch en poetisch, en geven zo betekenis en gevoel aan ons, voor de kleine en grote natuur.

Andere namen

• Frans: Fausse Spirée, Filipendule ulmaire, Reine-des-prés, Spirée ulmaire.
• Engels: Meadowsweet, Bridewort, Honey-sweet, Lady of the meadow, Meadow Queen.
• Latijnse synoniemen: Filipendula ulmaria var. glauca (Schultz) Asch. &Graebn., Ulmaria pentapetala Gilib., Ulmaria obtusiloba Opiz, Ulmaria glauca (Wallr.) Fourr., Spiraea ulmaria var. tomentosa(Gaudin) Cariot & St.-Lag., Spiraea ulmaria var. nivea Wallr.