Martin Bril, schrijver, chroniqueur van hedendaags Holland

Bij het grote publiek de laatste jaren vooral bekend geworden als tafelheer in “De Wereld Draait Door”. Bij zijn vroege dood in 2009 bleek hoezeer hij inmiddels in lezend Nederland geliefd geworden was. De vaste lezers van zijn column bekroop de laatste weken een ongemakkelijk gevoel, je voelde dat de dood hem op de hielen zat. Zijn overlijden werd, door allerlei intiem gedeelde momenten in zijn columns, gevoeld als het verlies van je vader of broer, zonder dat als zodanig te kunnen benoemen.

• Het Evenwicht. Ineens Kanker. Nieuw postuum boek Martin Bril
• Rokjesdag
• Biografie
• Jimmy Breslin
• Bergopwaarts
• De column
• Bob Dylan
• Eric Vloeimans
• Volvo
• Bob Den Uyl-prijs
• Martin Bril Zomergast bij VPRO
• Naderend einde
• Bibliografie

Het Evenwicht. Ineens Kanker. Nieuw postuum boek Martin Bril

Op 19 april 2011 verscheen het boek Het Evenwicht. Ineens Kanker, een bundeling van Volkskrantcolumns, gedichten, brieven en e-mails aan vrienden, bekenden en doktoren. Een tijdsdocument, samengesteld door Martins vrouw Anneke Stehouwer over de laatste fase van zijn leven.

Rokjesdag

Bril is de geestelijk vader van“rokjesdag”. Volgens zijn eigen definitie“Die ene dag in het voorjaar dat alle vrouwen als bij toverslag ineens een rok dragen, met daaronder blote benen.” Rokjesdag haalde de Dikke Van Dale. Reikhalzend werd vanaf begin april de laatste jaren uitgekeken naar deze dag, waarop Martin het voorjaar definitief weer binnen haalde.
Sinds 22 april 2010, de eerste sterfdag van de columnist is deze datum onofficieel uitgeroepen tot Rokjesdag. Deze dag is inmiddels een fenomeen geworden, in 2011 werden in bladen, colums en op fora op internet druk gespeculeerd of en wanneer Rokjesdag dit jaar zou vallen.

Biografie

Martin Bril, geboren op 21 oktober 1959, groeide op in een gereformeerd gezin, in Dieren, Drachten en ’t Harde. Het gezin telde 4 kinderen, hij was de oudste, twee broers en een zus. Zijn vader was vertegenwoordiger bij Unilever, of romantischer: handelsreiziger. Martin placht zichzelf in later jaren soms ook alszodanig te bestempelen.‘Typisch jaren vijftig-middenklasse, onderweg naar boven.’ Zo omschreef hij het zelf.

Zijn in 1978 gestarte, maar nooit afgeronde studie filosofie aan de Rijksuniversiteit van Groningen resulteerde in een vriendschap met Dirk van Weelden. Hij schreef voor het linkse studentenblad “Nait Soez’n”.
Met Dirk vormde hij in zijn literaire beginjaren een schrijversduo.

Zijn vervolgstudie scenarioschrijven aan de Nederlandse Filmacademie in Amsterdam werd wel succesvol afgesloten. Hij begon te schrijven voor De Held (literatuur), Vinyl (muziek) en Skoop (film). Jarenlang werkte hij als freelance publicist voor onder andereHet Parool, NRC Handelsblad,VPRO radio, De Morgen en Vrij Nederland. Met van Weelden schreef hij in 1987 zijn eerste boek: Arbeidsvitaminen. Een verzameling verhalen, essays en persoonlijk getinte stukken over filosofie, amusement en media. Hij ontpopte zich als iemand die over alles kon schrijven. Rond deze tijd startte Bril, samen met van Weelden met de eerste vingeroefeningen in het schrijven van columns, getiteld Piano & Gitaar, op de mediapagina’s.
Ook schreef hij in dezelfde krant recensies en artikelen meestal aangaande de Amerikaanse literatuur.

Jimmy Breslin

De aankomende 10 jaren deden Bril meer en meer aan de zelfkant van het bestaan belanden. Overmatig drankgebruik, drugs, financiële problemen. In 1996, Matthijs van Nieuwkerk was inmiddels hoofdredacteur van"Het Parool", liep Bril het hoofdredactionele kantoor binnen en vroeg om eens sabbatical. Matthijs moest erover nadenken. Op de weg terug naar de lift liep Bril misdaadverslaggever Bart Middelburg tegen het lijf. Bril vroeg hem “Gebeurt er nog wat?”

Een kreet die hij nog jarenlang bezigde als hij weer eens de redactie van “De Volkskrant” belde om inspiratie op te doen voor zijn dagelijkse column.“Maandag begint het Hakkelaarsproces”, was Barts antwoord. Het sleutelmoment en keerpunt voor Martin.

Hij draaide zich om en vervoegde zich weer bij van Nieuwkerk. Bril verhaalde over Jimmy Breslin, een New Yorkse journalist die een rechtbankverslag ophing aan de ring van een verdachte. Bril kreeg van Nieuwkerks fiat om de verslaggeving van het proces te doen. Een doorslaand succes. Na het proces kreeg hij bij de Amsterdamse krant een dagelijkse column, in navolging van zijn voorgangers Simon Carmiggelt en Ischa Meijer. Vanaf dat moment kreeg hij zijn leven op de rails en zijn verslavingen onder controle.

Bergopwaarts

Hij ontwikkelde een enorme werklust. Naast "De Volkskrant" schreef hij wekelijks in het zaterdagmagazine van "Vrij Nederland" het feuilleton Evelien, in later jaren verfilmd voor Net 5. Hij werktevoor diverse andere tijdschriften en publiceerde erotische verhalen in “glossys”. Veel boeken van zijn hand zijn bundelingen van zijn columns en verhalen. Hij was regelmatig te gast bij De Wereld Draait Door, als tafelheer en toerde samen met Bart Chabot en Ronald Giphart vijf jaar lang, langs ‘s Heeren Wegen.

De column

Sedert 1997 kwam zijn productie echt op stoom. Vanaf 1998 zagen jaarlijks meerdere titels van zijn hand het levenslicht en groeide zijn oeuvre zienderogen. Vanaf 1 oktober 2001 verruilde hij "Het Parool" voor "De Volkskrant", waarin hij, nagenoeg tot op zijn sterfbed, bijna 2000 columns schreef. Op de Voorkant, de eerste pagina van het tweede katern waren vanaf dat moment dagelijks zijn observaties te lezen. Bril was een meester in het beschrijven van het kleine, het alledaagse. Jean-Pierre Geelen van "De Volkskrant" noemde hem in een postuum memorandum de chroniqueur van het hedendaagse Holland Een sobere schrijfstijl, geen mooischrijverij. Korte zinnen met veel zijdelingse observaties. “De oppervlakte is diep genoeg. Die oppervlakte is namelijk niet oppervlakkig, je kunt er een hoop aan aflezen”, zo verkondigde hij bij zijn aantreden bij de krant. Om inspiratie op te doen reisde Bril het hele land door.

Bob Dylan

Muziek was een regelmatig terugkerend thema in zijn dagelijkse literaire oefening. Hij had een voorliefde voor jazz en Bob Dylan. In de laatste jaren deed hij eens trots kond van het feit dat ook zijn vrouw bekeerd was tot Dylan en dat ze zijn concerten in Nederland samen bezochten.

Eric Vloeimans

6 februari 2009, een bloedmooie zonnige winterwarme vrijdag,Martin schreef een ontstellend mooie column, getiteld Acrobatiek. Hij beschreef zijn ontdekking van trompettist Eric Vloeimans, aan de hand van zijn cd Summersault uit 2006. Een “oude plaat” zo gaf hij toe. “Dat doet er voor mij ook niet toe. Muziek is zo jong en fris als het moment dat je haar voor het eerst hoort”. Martin recenseerde de cd bijna nummer voor nummer. Hij omschreefde hoes. Een zomers tafereel met kinderen, een eindeloos strand en bedaarde branding. Zeeland? IJmuiden? Hij beschreef, zowel in tekst als muziek, de volmaakte Hollandse, zomerse stranddag die ’s avonds eindigt in een ultieme voldoening. Hoe kwam alles samen? De voorzienigheid? De temperatuur, bijna zomers voor februariaanse begrippen, de muziek, de tekst, Bril wist dat hij niet meer tot de ultieme zomerdag kon wachten: tot de zomer zou zijn leven zich niet meer strekken, het moest er nu uit, en op welk een weldadige manier… tijd ontbrak om nog te dralen, niet de tijd maar wij gaan voorbij… nu moest het op papier gezet worden…

Het openingsnummer, Morimond, achtte de schrijver, bekend met zijn lot, geschikt voor iedere begrafenis. “Het is een nummer als een zucht, een zucht vol leven en verwachting, maar ook vol weemoed en afscheid”. Zowel op de avond van zijn overlijden in “De Wereld Draait door” als op de herdenkingsdienst in Amsterdam waren Eric en zijn trompet eregast.

Volvo

Martin reed Volvo, en dat moest iedereen weten. Dit Zweedse automerk dook met enige regelmaat van de klok op in zijn column. In de dagen na zijn overlijden plaatste zijn Volvo-importeur zelfs een rouwadvertentie in de krant. Bril werd daarin de “grootste fan” van Volvo genoemd. De tekst luidde voluit: “De Volvo staat stil, wij zijn onze grootste fan kwijt”. Boven de advertentie prijkte een citaat van Bril: “Zolang we maar bewegen, de Volvo en ik, zolang leven we”. Als hij een auto zou zijn geweest, dan, zou hij naar eigen zeggen, een Volvo zijn geweest, verkondigde hij in een interview met Autovisie.

Bob Den Uyl-prijs

• 1997 Pop Pers Prijs voor reeks artikelen over popmuziek in Vrij Nederland
• 2009 Max Pam-oeuvreprijs, uitgereikt door Max Pam
• 2009 (21 april) Bob Den Uyl-prijs voor “De kleine keizer”

Martin Bril Zomergast bij VPRO

• 2001 Zomergast bij de VPRO (2 september) Zijn favoriete tv avond werd een geheel Hollandse uitzending. Henk Terlingen die verslag deed van de maanlanding, Remco Campert leest een gedicht op de herdenkingsbijeenkomst van Joop Den Uyl en Herman Brood die coke snuivend in de trein zit. Sex, drugs en rock 'n' roll vormde de basis voor de keuze van zijn tv-fragmenten
• 2006 Schrijvervan het zeventiende Groot Dictee der Nederlandse Taal. Het gedicteerde stond in het teken van het koppelteken. Beeldbepalende woorden waren “beatjuggelen”, “guppy”en “caipirinha”.

Naderend einde

In 2001 overwon hij darmkanker, medio juni 2008 was het terug, ditmaal in zijn slokdarm. Aanvankelijk was hij er terughoudend over. Zijn collega’s schreef hij: “Technisch gesproken ben ik ongeneeslijk ziek. Wanneer die ongeneeslijkheid overgaat in de dood (mijn enige genezing) is evenwel niet bekend”.Vanaf 6 april 2009 verhuisde Martins column naar de voorpagina van "De Volkskrant", voor een verblijf vanslechts 6 dagen. Op 17 april werd zijn laatste column, getiteld "Boosheid" geplaatst.Daarna verscheen alras de tekst: “Vandaag geen Martin Bril”. Trouwe lezers wisten voldoende. Hij overleed op 22 april 2009 op 49 jarige leeftijd in Amsterdam. In het bijzijn van zijn vrouw en beide dochters vond in "De Duif" vond op 2 mei 2009 een herdenking plaats. “Hij haalde de voorpagina op zijn tandvlees”, memoreerde hoofdredacteur Pieter Broertjes. Mai Spijkers van Martins uitgeverij "Promotheus" noemde de dode man “Een van de markantste schrijvers van zijn generatie. Hij leefde en schreef alsof de duivel hem op de hielen zat”.Lena, de schrijversdochter: “Papa kon van het leven genieten, dat heb ik van hem geleerd”.
Daarna vertrok Martin in een blanke, ruwhouten kist naar Zorgvlied.

Zijn in marmer gebeitelde slottekst: "'Enfin".

Bibliografie

• 1987 Arbeidsvitaminen (met Dirk van Weelden)
• 1990 Piano en gitaar (met Dirk van Weelden)
• 1990 Voordewind
• 1991 Terugwerkende kracht (met Dirk van Weelden)
• 1992 Home sweet home (met Dirk van Weelden)
• 1993 De mooiste baby van de hele wereld
• 1994 Altijd Zomer Altijd Zondag
• 1998 Het Tekort
• 1998 Onderweg
• 1998 Etalagebenen
• 1999 Stadsogen
• 1999 Spuigaten
• 2000 Hollandse luchten
• 2001 Gloriedagen
• 2001 Evelien
• 2001 Wereld van heimwee
• 2001 De manipulatie
• 2002 De Afsluitdijk en verder
• 2002 Het verdriet van Drenthe
• 2002 Verzameld werk (gedichten)
• 2002 Twee broers en een broodjeszaak
• 2003 Grote kleine dingen (en andersom)
• 2003 Gelukkig niet - nieuwe avonturen van Evelien
• 2003 Overal een rode tas
• 2003 De Russische achterbuurvrouw
• 2004 Het ronde land
• 2004 Twee dochters en een reiger
• 2004 Verzameld werk deel 2 (gedichten)
• 2004 De Franse slag
• 2004 Eigen benen
• 2004 De straten van Amsterdam
• 2005 De dag van de nieuwe haring
• 2005 Het leed dat liefde heet
• 2005 .nl (met fotografen Ben Deiman en Karel Tomeï)
• 2006 Een plek onder de zon
• 2006 Het verdwenen kruispunt
• 2006 De heetste dag van het jaar
• 2007 Schitterend blauw
• 2007 Haagse bluf
• 2007 Vader en dochters
• 2007 Plat du jour
• 2008 Liefde, seks & regen
• 2008 De kleine keizer
• 2008 Tout va bien
• 2008 Donkere dagen - nieuwe berichten uit het land
• 2008 Een man uit de verte
• 2008 Zweedse liefde
• 2009 Mijn leven als hond
• 2009 De tomeloze Evelien
• 2009 C'est la vie
• 2009 Dertig graden in de schaduw
• 2009 Overal wonen mensen
• 2010 Jongensjaren
• 2010 Rokjesdag
• 2011 Het evenwicht. Ineens Kanker. postuum uitgegeven bundeling columns, brieven en e-mails aan vrienden, artsen en bekenden tijdens zijn periode van ziek zijn, samengesteld door Anneke Stehouwer