Pablo Neruda, 'de grootste dichter van de twintigste eeuw'
Pablo Neruda was een vroegrijpe dichter. Al in 1917, slechts dertien jaar oud, publiceerde hij, nog onder de naam Neftalí Reyes, het gedicht ‘Entusiasmo y perseverancia’ in het dagblad ‘La Mañana’. In 1950 schreef hij zijn levenswerk, ‘Canto General’, waarmee hij het Zuid-Amerikaanse continent afbakende. Gabriel García Márquez noemde hem 'de grootste dichter van de twintigste eeuw, in welke taal dan ook'.
Pablo Neruda (1904-1973) werd onder de naam Ricardo Eliecer Neftalí Reyes Basoalto geboren in het stadje Parral (Chili), waar zijn vader als spoorwegarbeider werkte. Zijn biologische moeder was onderwijzeres. Ze stierf aan tuberculosis toen de kleine Neftalí slechts één maand oud was. In 1906 verhuisde het gezin naar Temuco en hertrouwde de vader met Trinidad Candia Marverde. De dichter zal haar in zijn latere werk herhaaldelijk ‘mamadre’ noemen. Ook de omgeving Temuco met zijn bossen, rivieren en bergen liet een onuitwisbare indruk achter op het verdere leven van de dichter en zal in zijn gedichtenwereld veelvuldig terugkomen.
Eerste gedichten
In 1920, na een jaar eerder een prijs te hebben gewonnen met twee van zijn gedichten, publiceerde Neftalí in het literaire tijdschrift ‘Selva Austral’, voor het eerst onder de naam Pablo Neruda. Dit pseudoniem was omdat zijn ouders er tegen waren dat hun zoon dichter zou worden en schijnt te komen van Jan Neruda, een Tsjechische dichter uit de negentiende eeuw. Met ‘La Canción de la fiesta’ kwam een jaar later daarna zijn debuutbundel uit. De dichter was toen zeventien jaar oud. ‘Crepusculario’ (1923) en ‘Veinte poemas de amor y una canción despesperada’ (1924) zouden volgen.
Stijlvernieuwing
Na ´Veinte poemas de amor y una canción despesperada’, waarvan de gedichten nog modernistisch te noemen zijn, kreeg Pablo Neruda behoefte aan een meer vernieuwende stijl, geheel volgens de tijdgeest. In 1926 toonde hij dat al in drie uitgaven: ‘El habitante y su esperanza’, ‘Anillos’ (samen met Tomás Lago) en ‘Tentativa del hombre infinito’.
Diplomatieke carriêre
Vanaf 1927 werd Pablo Neruda Chileens consul in verschillende landen, als Sri Lanka, Indonesië, Singapur, Argentinië en Spanje. In Argentinië zou hij daardoor de Spaanse dichter Federico García Lorca leren kennen en in Spanje o.a. Rafael Alberti, andere exponent van de ‘Generatie van ‘27’. De invloed van de Spaanse dichtkunst uit die tijd bracht hem tot de zg. ‘poesía impura’ (onzuivere poëzie).
Huwelijk
In 1930 huwde Pablo Neruda met de Nederlands-Indische Maria Antonia Hagenaar, die hij op Java had leren kennen. Met haar kreeg hij in 1934 een dochter, Malva Marina. Dit kind leed aan hydrocefalie, een waterhoofd. Deze ziekte riep een hoop vragen op bij het echtpaar en trok een dikke streep door de liefde. Twee jaar later zou het paar hierom van elkaar scheiden. Het was toen net voor de Spaanse burgeroorlog naar Monaco gevlucht. Pas in 1942 zou de scheidng vanuit Mexico officiëel worden.
Later zou Pablo Neruda nog twee keer trouwen, maar meer kinderen zou hij niet krijgen; misschien wist hij dat te voorkomen uit angst voor eenzelfde ervaring. Malva Marina, die in 1943 in Gouda als kind overleed, zou daardoor zijn enige kind blijven.
Maria Hagenaar vertrok na de scheiding met haar kind naar Nederland, waar zij het bij een pleeggezin onderbracht. Zijzelf ging in Den Haag wonen, maar bleef het kind financiëel onderhouden. Pablo Neruda heeft zich echter geheel van zijn dochter gedistantiëerd. Hij kon de gedachte aan haar waarschijnlijk alleen maar aan in het allerdiepste van zijn geest.
Oh madre oscura, hiéreme
Con diez cuchillos en el corazón
Hacia ese lado, hacia ese tiempo claro,
Hacia esa primavera sin cenizas.
(O, duistere moeder, verwond me
Met tien messen in het hart
Naar die kant, naar de heldere tijd,
Naar dat voorjaar zonder as.)
De Spaanse burgeroorlog
Tijdens de Spaanse burgeroorlog bleef Pablo Neruda, eerst in Spanje, later in Frankrijk, de republiek steunen. Hij schreef daar ‘España en el corazón’ ('Spanje in het hart', 1937). In Parijs leerde hij ook de Mexicaanse dichter Octavio Paz (1914-1998) kennen, met wie hij later slaande ruzie kreeg over een politieke kwestie. Jaren later zou Paz daarover zeggen dat Pablo Neruda ‘zijn meest geliefde vijand’ was. In 1939 werd Neruda benoemd tot speciale consul voor de Spaanse immigratie in Chili met als residentie de Franse hoofdstad.
‘Canto General’
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Pablo Neruda consul in Mexico. Daar schreef hij zijn beroemdste werk ‘Canto General’ (1950), 250 gedichten in vijftien hoofdstukken over Zuid-Amerika. Dit werk werd onmiddellijk verboden in zijn geboorteland, waar in 1946 een andere regering was gekomen onder leiding van González Videla (1898-1980), die Pablo Neruda vervolgde vanwege zijn linkse politieke ideeën. Het werd wel bijna gelijktijdig aan de uitgave in het Spaans in vele andere talen vertaald. In Chili werd het clandestien toch uitgegeven.
Overlijden
Op 23 september 1973 overleed Pablo Neruda aan een hartaanval. Hij lag toen al enige tijd met prostaatkanker in een ziekenhuis in Santiago de Chili. Zijn dood was twaalf dagen na de militaire coup van generaal Augusto Pinochet (1915-2006), waarmee een einde kwam aan de linkse regering van Salvador Allende (1908-1973). In 1970 was hij degene voor wie Pablo Neruda zijn pre-kandidatuur voor de verkiezingen had ingetrokken. Hierna werd Neruda door de nieuwe regering benoemd tot ambassadeur van Frankrijk. Een nationale begrafenis van de grote Chileense dichter werd door de nieuwe militaire dictatuur verboden. Desondanks was het aanleiding voor de eerste grote demonstratie tegen het regime, dat overigens tot 1998 zou duren.
Belangrijkste prijzen
Neruda ontving in 1945 de ‘Premio Nacional de Literatura de Chile’ en in 1969 werd hij benoemd tot erelid van de ‘Academia Chilena de la Lengua’. In 1971 werd kreeg hij met de Nobelprijs voor de Literatuur.
¿Por qué te precipitas a la maternidad y verificas
Tu ácido oscuro con gramos a menudo fatales
El porvenir de las rosas ha llegado! El tiempo
de la red y el relámpago! Las suaves peticiones
de las hojas perdidamente alimentadas!
Un río roto en desmesura
recorre habitaciones y canastos
infundiendo pasiones y desgracias
con su pesado líquido y su golpe de gotas.
(Waarom haast je je naar moederschap en controleer je
je duistere zuur met vaak fatale grammen
De toekomst van de rozen is daar! De tijd
van het net en de bliksem! De zachte verzoeken
van bladeren verloren in hun voeding!
Een kapotte rivier van overmaat
doorstroomt kamers en kastanjes
hartstochten en ongelukken
Met zijn zware vloeistof en slaande druppels.)
(Uit: ‘Maternidad’; vertaling: T. Witmaar)