Nienke (Nynke) van Hichtum – korte levensbeschrijving

De schrijfster Nynke van Hichtum kennen we vooral van haar meest bekende boek "Afke's tiental". Achter het pseudoniem schuilt de naam Sjoukje Bokma de Boer. Sjoukje bleek al jong talent voor het schrijvers vak te hebben. Een mooie carrière in die richting lag voor haar. Maar dat ging niet zonder slag of stoot. Haar huwelijk met de bekende politicus Pieter Jelles Troelstra liep op de klippen en haar slechte gezondheid maakte dat ze niet voor haar eigen kinderen kon zorgen

Pseudoniem

We kennen de schrijfster Nienke of ook wel Nynke van Hichtum onder deze naam, maar dat is een pseudoniem. In werkelijkheid heet ze Sjoukje Maria Diederika Bokma de Boer.

Jeugd en jonge jaren

Nakomertje

Sjoukje wordt geboren op 13 februari 1860 in Nes, een plaatsje in het noorden van Friesland. In het gezin van de Hervormde dominee Bokma de Boer is ze een nakomertje. Sjoukje heeft vier oudere zusters.

Omringd door verhalen

De liefde voor verhalen wordt haar met de paplepel ingegeven. Vader Bokma is naast natuurliefhebber een geboren verteller. Maar hij is niet de enige verteller waarmee Sjoukje op groeit. Een aantal vrouwen uit de buurt helpt regelmatig mee in de pastorietuin. Ook zij kennen veel verhalen, dorpsverhalen die ze graag met elkaar en anderen delen. Onder hen zijn twee vrouwen met de voornaam Nynke, namelijk Nynke van Foudgum en Nynke fan Syds.

Boeken

Sjoukjes vader leest zijn kinderen voor uit de boeken van Dickens. Dat doet hij tot Sjoukje zelf kan lezen en zij op haar beurt de dienstmeisjes voorleest. Kinderboeken zijn er in Sjoukjes jeugd nog niet veel. Ze heeft er maar een paar waaronder een sprookjesboek van Andersen en het boek Robinson Crusoë.

Moeder Bokma de Boer

Moeder Bokma de Boer tobt met haar gezondheid. Desondanks ontwikkelt ze een sterk doorzettingsvermogen en de wilskracht om tegenslagen het hoofd te bieden. Het zijn eigenschappen die Sjoukje van haar moeder erft.

Scholing

Na de lagere school, bezoekt Sjoukje van haar vijftiende tot haar negentiende jaar een kostschool in Dokkum. Deze school van dominee M.W. Scheltema besteedt veel aandacht aan literatuur, ook uit het buitenland. Scheltema is onder de indruk van Sjoukjes opstellen. Hij adviseert haar dan ook werk te maken van haar schrijftalent. Sjoukje voelt daar wel wat voor, maar mist nog het zelfvertrouwen.

Andere prioriteiten

Naast een gebrek aan zelfvertrouwen heeft Sjoukje na haar opleiding ook geen tijd om te schrijven. Haar moeder is ziek en Sjoukje moet haar verzorgen. Het gezin verhuist naar Brummen en later naar Renkum. Vader Bokma gaat met emiraat, maar het contact met Friesland blijft bestaan.

Huwelijk

In Groningen leert Sjoukje op een studentenbal de rechtenstudent Pieter Jelles Troelstra kennen. Ze delen de liefde voor literatuur en voor de Friese taal. Ook hun gevoel voor gerechtigheid schept een band. In 1888 trouwen ze.

Eerste werk

In 1887 komt Sjoukjes eerste boek “Teltsjes yn Skimerjoun” uit onder het pseudoniem Nynke fan Hichtum. Het gaat om een bewerking van sprookjes van de Duitser Léander. Dan al stelt ze dat kinderliteratuur pas dan goed is, wanneer ook volwassenen het graag lezen. Het werk is bestemd voor kinderen van 8 tot 88.

Het pseudoniem Nynke van Hichtum

De voornaam van het pseudoniem Nynke is een eerbetoon aan de verhalenvertelsters uit haar jeugd. Van Hichtum klinkt daar goed bij, zonder een speciale betekenis te hebben. Hichtum is overigens wel een bestaande plaats. Het is een dorp ten noorden van Bolsward. Nynke van Hichtum is niet het enige pseudoniem van de schrijfster. Ook achter de pseudoniemen Sietske, Sj.T. en waarschijnlijk ook L. van Ankum zit Sjoukje Bokma de Boer.

“For Hus en Hiem”

Sjoukje krijgt een eigen kinderrubriek in het door haar man opgerichte Friese literaire tijdschrift “For Hus en Hiem, tiijskrift for it fryske husgesin”.

Moeder

In de eerste twee huwelijksjaren worden er twee kinderen geboren Dieuwke (1889) en Jelle (1891). Haar kinderen vormen een inspiratiebron voor het schrijven van verhalen. De verhalen test ze uit op hen, zonder dat zij zich daarvan bewust zijn. Ze wil graag weten wat zij er van vinden.

Zware jaren

Troelstra verliest baan

Troelstra verdient dan inmiddels de kost als advocaat en procureur, maar krijgt steeds meer moeite met de strafzaken tegen arme sloebers, die in hun nood diefstal als enige uitweg zien. Zijn protestacties tegen uitbuiterij en de ongelijkheid tussen arm en rijk worden hem niet in dank afgenomen. Het leidt tot het verlies van zijn baan als inspecteur bij een verzekeringsmaatschappij en ook zijn functie als redactielid van het blad kan hij aan de wilgen hangen. De jaren 1891-1897 zijn financieel zwaar. In 1893 trekt de familie Troelstra weg uit Friesland naar achtereenvolgens Amsterdam, Utrecht en Den Haag.

Arbeidersbeweging

Pieter Jelles legt zich nu helemaal toe op de arbeidersbeweging, maar dit is geen vetpot en aanleiding tot veel boze reacties. Hij wordt een van de oprichters van de SDAP en schopt het uiteindelijk tot leider van de partij van 1894 tot 1925.

Recensies

Ondertussen probeert Sjoukje het inkomen aan te vullen met het schrijven van recensies van jeugdboeken voor tijdschriften.

Afke’s tiental

In 1900 moet Pieter Jelles een gevangenisstraf uitzitten. In die tijd schrijft Sjoukje haar beroemdste boek “Afke’s tiental”, gebaseerd op ware personen en gebeurtenissen. Het speelt zich af in een arm arbeidersgezin, waar ondanks gebrek en honger, liefde en warmte heerst. Het is geen opstandig boek, maar meer een verhaal van berusting. Het boek wordt in arbeiderskringen zeer gewaardeerd. Ook in de Tweede Kamer, waar Pieter Jelles inmiddels lid van is, wordt het boek enthousiast ontvangen. In 1903 wordt het verhaal mede door toedoen van meester Jan Ligthart als boek uitgegeven.

Sjoukje kan niet voor haar eigen kinderen zorgen

Sjoukjes eigen kinderen wonen niet thuis. Ze verblijven in een Landerziehungsheim in Duitsland, waar kinderen in de socialistische gedachte (ontplooiing individu, maar ontwikkeling gemeenschapszin) worden opgevoed. Dat heeft onder meer te maken met de slechte gezondheid van moeder Sjoukje. Sinds de geboorte van haar tweede kind lijdt zij aan een hartkwaal. In 1892 heeft zij een hartaanval gehad. Het huishouden en het werk vallen haar zwaar vallen. Aan haar man heeft zij weinig steun, omdat hij veel van huis is. De spanningen in huis tussen de echtelieden zijn voor de kinderen niet goed.

Huwelijksbreuk

Pieter Jelles kiest uiteindelijk voor zijn carrière en een andere liefde (de hulp in de huishouding). Sjoukje ziet haar slechte gezondheid als een belemmerende factor voor de carrière van haar man. In 1907 gaat het stel daarom met wederzijds goedvinden uiteen.

Het schrijven gaat door

Sjoukje blijft schrijven. Naast origineel eigen werk, verzamelt, vertaalt en bewerkt ze onder meer veel volksvertellingen en sagen ook uit andere landen. Veel van haar verhalenbundels worden opgesplitst in dunnere boekjes zodat ze ook voor arbeiderskinderen bereikbaar zijn. Ook publiceert en recenseert ze stukjes in verschillende tijdschriften. Met haar werk probeert zij het ware en het mooie uit de wereldliteratuur in begrijpelijke taal over te brengen op jong en oud.

Illustraties

Haar werk wordt onder meer geïllustreerd door grote namen als Rie Cramer, Tjeerd en Tjerk Bottema, Pol Dom en Cornelis Jetses.

Toneelbewerking Afke’s tiental

In de dertiger jaren komt er een Friese toneelbewerking van een gedeelte uit het boek Afke’s tiental. Ook komen de eerste vertalingen op de markt (Engels, Amerikaans).

Inspiratiebronnen

Friesland

Veel verhalen van de schrijfster spelen zich af in Friesland, haar geboortegrond, zoals “Schimmels voor de koets of …Vlooien voor de koekepan?” Een schets uit het Friesche dorpsleven uit 1936, maar ook “Drie van de oude plaats”, Een schets uit het Friesche leven in de vorige eeuw uitgegeven in 1939. Eveneens in 1939 verschijnt het boek “Jelle van Sipke Froukjes”. Het boek was door Sjoukje oorspronkelijk in het Fries geschreven en droeg de titel: “De jonge prijskeatser”. Hierin zijn onder meer jeugdherinneringen van de schrijfster verwerkt.

Verre oorden

Ook volkeren veel verder van huis inspirereren haar. Hiervoor doet ze veel research. Bekende titels zijn: “Sipsu, de knappe Jongen” – Een Eskimo-geschiedenis uit 1897, “De geschiedenis van den kleinen Eskimo Kudlago” uit 1898, en “Oehoehoe Hoe een kleine Kafferjongen page bij den Koning werd” uit 1899

Geen vast woon- of verblijfplaats

Na haar scheiding heeft Sjoukje geen vaste eigen verblijfplaats naar het schijnt. Naast culturele reizen met haar zoon verblijft ze in verschillende pensions.

Plotselinge dood

Ondanks plannen voor een nieuw werk (boek over de socialistische jeugdbeweging) sterft Sjoukje op 9 januari 1939 in haar slaap in het rusthuis De Limborg in Hilversum.

Dood maar niet vergeten

Film Nynke

Dat zij ook na haar dood niet wordt vergeten, blijkt onder meer uit de in 2001 door Pieter Verhoeff geregisseerde bioscoopfilm Nynke, een liefdesgeschiedenis over het leven van Pieter Jelles Troelstra en Nynke van Hichtum, oftwel Sjoukje Bokma de Boer. Het is een film over de strijd tussen moederschap en ambitie en tussen zelfopoffering en onafhankelijkheid.

Nynke van Hichtum prijs

De Jan Campert Stichting heeft in 1964 de Nynke van Hichtum prijs in het leven geroepen voor het beste Nederlandse jeugdboek voor 13 jaar en ouder.