Zenboedhisme: de verlichting

Een van de vormen van boedhisme is het zenboedhisme. Sommigen zeggen dat zenboedhisme het verstoten kind is van het boedhisme, dat zen er helemaal niet bij hoort. Voor de beoefenaars van zen brengt deze rust en verlichting. Of zen bij iemand past, is moeilijk te zeggen. Dit moet dan zelf ervaren worden. Is zen ook te leren? Het boeddhisme kent verschillende vormen. Al deze vormen herleiden terug naar het oorspronkelijke boeddhisme. Een van deze vormen is het zenboeddhisme.

Zen

De monnik Bodhidharma introduceerde rond 520 na Christus Zen. Zen is erop gericht om de boeddhaleer voorbij te gaan. Er komt filosofie bij kijken. Zen gaat terug naar de oorsprong van het boeddhisme. In India is het zenboeddhisme ontstaan, en daarna in China geïntroduceerd. Vaak word zen ook wel het westerse boeddhisme genoemd. Sommigen beschouwen zen helemaal niet als boeddhisme. Hoe zen is ontstaan, is waarschijnlijk wel terug te leiden naar de stichter van het boeddhisme: Gautama de Boeddha. Deze hield tijdens een lezing een bloem in zijn handen zonder ook maar één woord te zeggen, Niemand begreep het, behalve één leerling, die uiteindelijk het zenboeddhisme opzette. Zen verschilt van het boeddhisme omdat er niet geleerd en gesproken word. Er word geen kennis opgedaan van anderen. Niemand zegt wat je moet doen, niemand leert het je. Zen is eigenlijk niet te beschrijven. Het is een kwestie van het zelf ervaren.

Koan

De koan is een onderdeel van Zen, en omvat de theorie dat als er een antwoord bestaat, dit dan geen logisch verband heeft met de vraag. Een voorbeeld is de vraag waar alle boeddha's vandaan komen. Het antwoord luidde: "De berg in het oosten loopt soms over het water.." Er zijn meer onlogische vragen in de koan zoals: "hoe klinkt het klappen van een hand" en loop terwijl je op een ezel rijdt". De koan staat vol met zenboeddhistische raadsels. Het doel hiervan is om de geest te bevrijden uit zijn gevangenis van het nadenken. De koan wil de leerling verwarren zodat het denken uiteindelijk op de achtergrond raakt en alleen de directe waarneming op de voorgrond staat. Door alleen de directe waarneming te zien zonder te veroordelen of oordelen, ervaart men de verlichting. Het is van de koan niet de bedoeling dat de raadsels worden opgelost.

Geen leermeesters

Een leermeester van Zen geeft geen les. Zijn leerlingen komen langs en kijken alleen maar, zijn aanwezig, en hopen het geheim te ontdekken van zijn spontane en rustige gedrag. Het doel van Zen is om spontaan op gebeurtenissen te reageren zonder nadenken. Men mag niet ijdel zijn, dus zelfspot wordt ook toegepast.

Zazen

Met zazen mediteert men om zo bevrijd te raken van lijden. Dit gebeurt op een kussentje of een bankje, waarbij men in de lotushouding zit. Hiertoe neemt men de lotushouding aan. Doel is om een kalme wakkere geest te creëren. Dit kan men alleen of in een groep doen. Een ruimte waarin men gezamelijk mediteert, heet een zendo. Tijdens het mediteren komen natuurlijk allerlei gedachten naar boven. De kunst is nu om deze gedachten te laten varen. Men richt zich steeds weer opnieuw op de ademhaling of op de koan. Wie in slaap valt, krijgt soms een klap op zijn schouder met een stok.

Zen in Nederland en België

Zenboeddhisme krijgt de laatste jaren steeds meer populariteit in Nederland en België. In Japan staat zen bekend als een boeddhisme voor ouderen en doden, in Nederland en België word het door iedere leeftijd uitgeoefend. Zen kent ook kunstvormen zoals boogschieten, bloemschikken, zwaardvechten of een theeceremonie. Zen word hier uitgeoefend door verschillende mensen met verschillende geloofsovertuigingen. In 1968 werd het eerste zencentrum opgericht in Amersfoort. Hier werd de zen praktijkgericht beoefend. Veel mensen denken dat zen een cursus is, die men in enkele weken kan afronden. Echter is zen een levenswijze, die soms jaren en jaren kan duren voordat alle puzzelstukjes op hun plaats vallen. Tegenwoordig kent Nederland en België een aantal zencentra in de volgende plaatsen:

• Uithuizen (NL): Zen river
• Leiden (NL): Stichting Soto-Zencentrum Suiren-Ji
• Den Haag (NL): Kanzeon zen centrum
• Amsterdam (NL): Zen Centrum Amsterdam.
• Maastricht (NL): Zen Centrum Prajna
• Brussel (BE): Kannon Dojo
• Leuven (BE): Zen dojo
• Kortrijk (BE): Butsugyo