Mycene, oudste stad op het Griekse vasteland

Op een heuvel in de Peloponnesos liggen de resten van de oudste stad van het Griekse vasteland. Immers alleen Knossos (de hoofdstad van de minoische beschaving) op Kreta is ouder. Mycene was de versterkte citadel van koning Agamemnon, krijgerkoning uit de vertellingen van Homerus.

Illias van Homerus

Volgens de Illias van de Griekse epische dichter Homerus (8ste eeuw voor Christus) was Agamemnon koning van Achaea (later geïdentificeerd als Mycene) en de aanvoerder van de Grieken in de strijd tegen de Trojanen. De stad Mycene, door Homerus omschreven als 'goedgebouwd, met brede straten en van goud', bevatte een koninklijk paleis, een leeuwenpoort, een marktplein (gebouwd boven op de schachtgraven van Grafcirkel A), huizen voor legerofficieren en hovelingen alsmede huizen voor de onderdanen van de koning en een kerkhof. Het was tevens een fort, gelegen op een heuvel en omgeven door dikke, onneembare muren, dat een groot deel van de Peloponnesos beheerste. Het koninklijk paleis lag op het hoogste punt en stak boven alles uit.

Strategische citadel

De citadel van Mycene lag op een zeer strategisch punt, van waaruit de hele vlakte van Argos kon worden overzien en alle bergpassen tot aan Korinthe werden beheerst. De zware kalkstenen muren (gemaakt van onregelmatige blokken en hier en daar wel 5 meter dik) werden later wel 'cyclopisch' genoemd, omdat men dacht dat alleen de mythische eenogige reus Cycloop ze kon hebben gebouwd. De hoofdingang van de stad is de Leeuwenpoort (gebouwd in circa 1260 voor Christus). Deze poort wordt zo genoemd omdat boven een latei van 5 m lang, 90 cm hoog en 2,4 m diep twee grote stenen leeuwen zijn uitgehakt.

Koninklijk paleis

Van de Leeuwenpoort loopt een weg naar het koninklijk paleis. Het paleis bestaat uit twee gebouwencomplexen, die met elkaar verbonden zijn door gangen waaraan voorraadkamers liggen. Aan de beschilderde pleistervloeren en verfijnde muurfresco's (die lijken op die in de paleizen op Kreta) is te zien dat de Myceners enige kennis van minoïsche architectuur moeten hebben gehad. Om het paleis liggen de huizen van minder aanzienlijke burgers, waaronder zich ook het drie verdiepingen tellende 'Huis met de Zuilen' bevindt.

Grafcirkel B

Buiten de citadel ligt Grafcirkel B. Het zijn koepelgraven die op bijenkorven lijken en jonger zijn dan de schachtgraven van Grafcirkel A. Dit soort graf (meestal in een heuvelhelling ingebouwd) was ongeveer 200 jaar (van 1400 tot 1200 voor Christus) in zwang. Aan het eind van een lange gang bevond zich de toegang tot het graf. De enorme opening werd na elke begraving met een muur afgesloten en de gang met aarde opgevuld.

Koepelgraven

De spectaculairste koepelgraven in Mycene zijn:

• de 'Schatkamer van Atreus' (Atreus was de vader van Agamemnon);
• de 'Tombe van Clytaemnestra'

Opmerking
Hoewel deze graven uit de juiste periode stammen, is er geen echt bewijs dat het ook hun graven zijn. Ze hebben misschien ooit evenveel schatten bevat als de schachtgraven, maar eeuwen van plundering hebben hun tol geëist en alles wat er tegenwoordig nog van de Schatkamer van Atreus rest, is het graf zelf.

Geschiedenis

De stad Mycene vormde de kern van een grote beschaving die ongeveer 500 jaar (van 1600 tot 1100 voor Christus) stand hield en de minoïsche beschaving van Kreta verdrong als de grootste machtsfactor in de Egeïsche Zee en daarbuiten. Dit mag onder andere blijken uit Myceens aardewerk dat gevonden is tot in Zuid-Italië, Cyprus, Egypte, Syrië en Palestina toe. Daarnaast kon uit honderden kleitabletten (geschreven in zgn. 'Lineair B') worden afgeleid dat Mycene een strenge sociale hiërarchie en een complexe economie bezat, die de pijlers vormden voor de welvaart van de stadstaat.

Het geschreven woord

De bewoners van Mycene gebruikten een vroege vorm van Grieks schrift. Dit werd door de wetenschappers 'Lineair B' genoemd. Meer dan 3.000 jaar lang kon niemand het lezen, tot de Britse architect Michael Ventris het in 1952 (na drie jaar werk) ontcijferde. Michael analyseerde met behulp van miliaire methoden (die in de Tweede Wereldoorlog werden gebruikt voor het kraken van vijandelijke codes) de tekens en symbolen op ongeveer vierhonderd tabletten die gevonden zijn in het Myceense Pilos op de Peloponnesos. Door tekens die zich herhaalden te noteren, kon Michael medeklinkers en klinkers in een rooster plaatsen. Hij wist toen echter nog steeds niet wat voor taal hij voor zich had. Toen hij aannam dat Lineair B een archaïsche vorm van Grieks was, werd de tekst leesbaar.

Opzienbarende archeologische vondst

Op 6 december 1876 deed de avonturier en amateurarcheoloog Heinrich Schliemann een van de opzienbarendste archeologische vondsten. Hij opende de eerste van de vijf met schatten gevulde schachtgraven in Mycene in wat we tegenwoordig 'Grafcirkel A' noemen. Daarmee vond Heinrich de resten van negentien doden, die waren omringd door gouden juwelen, bronzen wapens ingelegd met goud en zilver, gouden borststukken en gouden en zilveren bekers. Het topstuk echter vormde een prachtig gouden masker in Schachtgraf V (dat volgens Heinrich het dodenmasker was van koning Agamemnon). Vervuld van geestdrift meldde Heinrich direkt per telegram aan de Griekse koning: "Ik heb het gezicht van Agamemnon aanschouwd".

Teksten van Pausanias

Heinrich baseerde zijn veronderstelling dat hij Agamemnons graf had gevonden waarschijnlijk op teksten van de Griekse geograaf Pausanias (2de eeuw na Christus), die had gezegd dat Agamemnon binnen de stadsmuren begraven lag en dat zijn moordenaars (Clytaemnestra en Aegisthus) daarbuiten in koepelgraven lagen. De schachtgraven van 'Grafcirkel A' liggen inderdaad in Mycene onder het marktplein. Met moderne methoden waren deze graven te dateren op 1600 voor Christus, dezelfde datum als voor het 'masker van Agamemnon', dat later niet het enige van dit soort bleek te zijn. Er kwamen namelijk meerdere van dergelijke gouden maskers aan het licht en die waren meestal te gestileerd om voor dodenmaskers in de gangbare zin door te gaan.

Welgestelde Myceense aristocratie

Heinrich, die sinds zijn jeugd bezeten was van het heldendicht, had in 1871 Troje al opgegraven. Zijn opgravingen in Mycene echter leverden een enorme hoeveelheid rijke en buitengewoon decoratieve stukken op. Daarmee toonde hij aan dat de Myceense aristocratie zeer welgesteld was. Aangezien ook de architectuur al ver ontwikkeld was, begon men in te zien dat het Myceense tijdperk van groot cultureel belang moest zijn geweest.

Val van de Myceense beschaving

De Myceense beschaving eindigde abrupt omstreeks 1150 voor Christus. De stad werd ofwel verwoest ofwel verlaten. De reden daarvan weet niemand. Het was de laatste grote vroeg-Griekse cultuur en toen daar een einde aan kwam, begonnen de Duistere Eeuwen, een periode die pas zes eeuwen later zou eindigen met de Klassieke bloeitijd.