Werelderfgoed Franche-comte; Vauban, Bartholdi, Corbusier

Met hun moed als leeuwen symboliseren de burgers van Belfort het karakter van de Franche-Comté als het kleinste departement van Frankrijk. Stille getuige hiervan is de leeuw van Bartholdi. Zij bewaakt de door Vauban gebouwde vestingstad. In het nabijgelegen Ronchamp getuit de kapel van Corbusier van vrede en devotie, Samen staan ze alle drie op de lijst van Werelderfgoed van Unesco. Getroffen door oorlogen behoorde Belfort tot de zwartste steden van Frankrijk. Totdat de gemeenteraad in 1980 besloot de stad op te fleuren. Elke façade kreeg op kosten van de stad minstens drie kleuren: blauw, rood en geel. Nu behoort Belfort tot de kleurrijkste steden van Frankrijk.

Leeuw van Bartholdi

Fier ligt voor de rots van de citadel de leeuw van Bartholdi. Hij herinnert aan de vele oorlogen die Belfort teisterden. Aan de drie oorlogen uit de 19e eeuw. Onder commandant Legrand weerstonden de bewoners het beleg in 1814 en 1915 door de Oostenrijkers. In 1870-1871 werd de stad eerst door de Pruisen veroverd, maar in datzelfde jaar heroverd. In al die slagen vochten de bewoners van Belfort als leeuwen.

Salle d’honneur

In de salle d’honneur van het gemeentehuis vertellen schilderijen de historie van Belfort. Voor het eerst genoemd in de 13e eeuw kwam Belfort in 1648 aan Frankrijk. Haar ligging in de Bourgondische Poort maakte van Belfort een belangrijke vestingstad. In 1679 besloten de Franse markies en staatsman Francois Michel le Tellier de Louvois (1639-1691) tot de bouw van het fort. Belast met het leger legden zijn hervormingsplannen de basis voor de militaire successen van koning Lodewijk XIV. Ook had hij het beheer over koninklijke bouwwerken waaronder ook forten.

Espace Bartholdi

De ‘Espace Bartholdi’ verhaalt vooral over de vrijheidsdrang van Bartholdi als een van de grootste beeldhouwers van Frankrijk. Uit een brok zandsteen maakte Bartholdi in 1871 het prachtige beeldhouwwerk van de leeuw van Belfort. Op 20 april 1930 werd het standbeeld erkend als historisch monument. Frederic-Auguste Bartholdi (1834-1904) had zelf ook meegevochten in deze Frans-Duitse oorlog. Samen met de burgers maakte hij de 103 dagen durende belegering mee van Belfort. Briesend als een leeuw hielden ze stand tegen de Pruisen. Daarna maakte Bartholdi zijn beroemde leeuw van Belfort. Als officiële Franse beeldhouwer raakte hij daardoor bedolven met opdrachten van de overheid. Het bekendste is zijn Vrijheidsbeeld dat Frankrijk in 1886 aan de Verenigde Staten schonk. Het is maar liefst 46 meter hoog.

Vestingwerken van Vauban

De opdracht tot de bouw van het fort kreeg de Franse vestingbouwkundige Sébastian le Prestre de Vauban. Geboren in een verarmde adellijke familie won hij het vertrouwen van minister Louvois. Voor hem ontwierp hij een belegeringssysteem. Dit werd voor het eerst toegepast bij de belegering van Maastricht in 1673. Vauban leidde meerdere succesvolle belegeringen. In 1678 werd hij commissaire général des fortifications. Aan hem dus de eer om de vestingstad Belfort te bouwen. Ook wel genoemd de Vestingwerken van Vauban. Van de 17e eeuwse omwalling van Vauban resteert alleen nog de Porte de Brisach (1687). Op 20 augustus 1913 werd de Porte de Brisach geclassificeerd als historisch monument. Op de driehoekige gevelversiering boven de ingang staat de zon als het symbool van koning Lodewijk XIV ofwel de Zonnekoning. Daaronder staat zijn devies: ‘Nec Pluribus Impar’ (niemand is aan hem gelijk).

Citadel

Samen met de beroemde bouwmeesters Gaspard de la Suze en generaal Haxo werkte Vauban ook mee aan de bouw van de Citadel met zijn onderaardse gang. Nu huist daarin het museum voor kunst en geschiedenis.

Ronchamp

Ten westen van Belfort vormt de stad Ronchamp sinds de 11e eeuw een belangrijk pelgrimsoord. De devotie betreft het op wonderbaarlijke wijze gevonden Mariabeeld. Ter ere van Haar bouwde men r op de betreffende heuvel een kerk. Wegens de grote toename van pelgrims liet de bisschop van Besançon in 1800 een nieuwe kerk bouwen. Helaas brandde deze in 1913 af en bleef alleen de klokkentoren bewaard. Weer kwam er een nieuwe kerk, deze keer naar het voorbeeld van de Sacre Coeur in Parijs.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd deze kapel zwaar beschadigd. Gekozen uit vele gegadigden kreeg de architect le Corbusier de opdracht tot de bouw van een kapel op dezelfde plaats. De opdracht verbaasde velen waaronder ook le Corbusier. Hij geloofde niet in God en uiteraard ook niet in de devotie van Maria. Hij wilde niet voor een dood instituut werken en had zelfs slechte ervaringen met de kerk. Toch nam hij de opdracht aan. Over zijn motivatie schreef hij in 1950: ‘Door dit gebouw te scheppen, wilde ik een plaats creëren van stilte, gebed en vrede, van innerlijke vreugde.’

Le Corbusier

Niet minder verbazing wekte Le Corbusier zelf met de in 1955 tot stand komen kapel te Ronchamp. In plaats van de voor le Corbusier typische rechtlijnigheid had de kapel een vrij plastische vormgeving. Plastisch wil zeggen: holle en bolle vormen, abstracte glas-in-loodramen, een voile van dik beton als dak, kapeltorens en kleuren. Het licht valt op een bijzondere wijze naar binnen vooral in de op een pantheon gelijkende kapel. De puur technische functie van zijn bouwwerken had plaatsgemaakt voor een ideële vormgeving. Daarmee uitte hij de betekenis van Ronchamp als bedevaartplaats doorheen de eeuwen. Er heerst een bijzondere sfeer. Zoals le Corbusier zelf schreef: ‘Dit klooster van puur beton is een liefdeswerk. Woorden zijn onnodig. Binnen komt Hij tot leven. De essentie komt van binnen.’