De David en Goliat van Caravaggio

Het Oude Testament herbergt een schatkamer aan verhalen. Wie is er niet bekend met de verhalen over Adam en Eva, Kaïn en Abel, Noach, koning Salomo en andere Jobs? Ook het verhaal over David en Goliat is West-Europees gemeengoed geworden en vond zijn neerslag in de beeldende kunsten. Zo zijn er onder andere de beelden van Bernini (1623-1624) en de schilderijen van Titiaan (1542-1544), Rubens (1616), Strizi (1635) en recenter Chagall (1951). En ook Caravaggio…

Opvliegende man

Caravaggio gaf zijn schilderij (1610) een heel persoonlijke toets mee door het hoofd van Goliat door het zijne te vervangen. Dat hij hiermee een statement maakte is niet iedereen bekend. Om dit te kunnen begrijpen moet je het levensverhaal van de schilder kennen.

Caravaggio leefde van 1571 tot 1610 hoofdzakelijk in Italië. Hij was een man met een opvliegend karakter die geregeld het dispuut opzocht op de straat of in de kroeg. Niet zelden mondde het verbale geweld uit in een fikse vechtpartij. Zijn vrienden konden er niet bij dat zo’n talentrijke artiest tegelijkertijd psychopatische trekken vertoonde en een zekere vorm van zelfdestructie in zich droeg. Rivalen en navolgers schold hij de huid vol en daagde hij uit. Niet verbazend dus dat hij geregeld met het gerecht in aanvaring kwam en in de cel belandde.

Incidenten

Zo was er bijvoorbeeld het incident met Mariano Pasqueloni, die een oogje op Caravaggio’s zinnelijke model Lana had. Hij vroeg haar aan haar moeder ten huwelijk en insinueerde langs zijn neus weg dat er tussen de kunstenaar en haar dochter wel wat meer gebeurde dan brave schildersessies. Toen dit Caravaggio ter ore kwam viel hij Pasqueloni op straat in de rug aan en verwondde hem. Gelukkig liep het uiteindelijk goed af, maar de toon was gezet en het was slechts het voorspel van veel erger.

Caravaggio had een hekel aan mensen die zich op hun positie voorstonden. Zo’n man was Ranuchio Tommassoni voor wie een aantal meisjes tippelde. Na een woordenwisseling over een van zijn deernes daagde de schilder hem uit voor een duel. Niettegenstaande hij een serieus risico nam omdat Tommassoni een behendig zwaardvechter was, haalde hij de bovenhand en slaagde hij erin zijn opponent dodelijk te verwonden.Nu werd er een prijs op zijn hoofd gezet: ‘Abundi Capitala’. Wie Caravaggio’s hoofd in een mand kon aanbieden, streek een flinke beloning op.

Vlucht en berouw

Caravaggio vluchtte naar Napels en maakte een jaar later de oversteek naar Malta. Daar zocht en kreeg hij wat hij nooit in Rome noch Napels had gekregen: status en respect. Hij werd er tot Ridder in de Maltezer Orde geslagen. Als dank schilderde hij ‘De Terechtstelling van Johannes de Doper’. Het in bloed gedrenkte doek was een soort van schuldbelijdenis alsook een oproep tot geweldloosheid. Hij hoopte met het bloed van de heilige zijn schuld te kunnen afkopen.

Ontstaan van een magistraal werk

Maar de gepredikte geweldloosheid kon hij nog steeds niet zelf in praktijk brengen, want hij moest ook uit Malta vluchten nadat hij een collega-ridder had uitgescholden en aangevallen.Terug in Napels werd hij door zijn vijanden overvallen en voor dood achtergelaten, maar hij overleefde. Hij ontving een bericht van kardinaal Scipione Borghese, een neef van de paus, dat door diens toedoen een kwijtschelding van zijn straf nakende was. Om zijn weldoener te bedanken besloot Caravaggio hem een werk te schenken. Hij schilderde zijn ‘David en Goliat’, maar het afgehouwen hoofd van de kolos Goliat werd een zelfportret, op die manier verwijzend naar de ‘Abundi Capitale’ die enkele jaren voordien over hem was uitgeroepen. Door de rol van de geweldenaar Goliat op zich te nemen, wilde hij aantonen dat hij zich van zijn fouten bewust was en dat hij spijt had. De David die hij neerzette was evenwel geen triomfator maar een teneergeslagen overwinnaar in wiens zwaard ‘Nederigheid overwint trots’ gegraveerd was. Zo verpersoonlijkten zijn personages de gespletenheid van hun schepper: het monster Goliat dat een moord bedreef en de schuldbewuste David die spijt betoonde.

Het einde van een turbulent leven

Caravaggio zou dit werk echter nooit overhandigen. Op de terugweg naar Rome werd hij tijdens een stop in het havenstadje Palau gearresteerd. Blijkbaar was men niet op de hoogte van een op til zijnd pardon. Nadat hij zich had vrijgekocht trachtte hij het schip met zijn schilderijen nog te voet in te halen, maar zijn tocht voerde door een van malaria vergeven moerasland, de Maremma. Ten prooi gevallen aan hoge koorts stuikte hij ineen op het strand aan de Tyrreense Zee en stierf even later in een plaatselijk hospitaal.