Nederlandse Gezegden

Een gezegde is een vaste uitdrukking met een figuurlijke betekenis die in een lopende zin in combinatie met iets of iemand wordt gebruikt. De uitdrukking staat niet op zichzelf en bevat geen werkwoord.

Nadruk

Een gezegde wordt vaak gebruikt om iets te benadrukken. Bijvoorbeeld iets met “hart en ziel” doen, benadrukt hoe graag je iets doet. Of met “lood in de schoenen” ergens naartoe gaan, benadrukt dat je er met tegenzin naartoe gaat. Gezegden worden niet alleen gebruikt voor handelingen maar ook voor dingen. Met een “gepeperde” rekening wordt een hoge rekening bedoelt. En iets wat “broodnodig” is, is onmisbaar.

Herkomst

Gezegden behoren tot de volkstaal en sommige gezegden zijn zo lang geleden ontstaan dat men tegenwoordig vaak niet eens de precieze betekenis weet al is de bedoeling wel bekend. Een “rijke stinkerd” bijvoorbeeld. We weten allemaal dat er iemand bedoelt wordt die heel rijk is, maar wanneer geld niet stinkt, waarom diegene die zo rijk is dan wel? Vroeger werden rijken in de kerk begraven en dus niet onder de grond. Rijk of niet rijk, lijken gaan rotten en dat stinkt verschrikkelijk. Zo konden in de vroege middeleeuwen alleen de rijken zich een stenen huis permitteren, minder bedeelden huisden in houten woningen. Daar komt dan ook de uitdrukking “steenrijk” vandaan, waar heel erg rijk mee wordt bedoelt.

Voorbeelden

Een paardenmiddel

Een uiterste remedie

Beneden alle peil

Stijlloos

Een hoge Piet

Iemand met een hoge functie

Een echte huismus

Iemand die liever thuis zit dan uitgaat

Voor hetzelfde geld

Net zo goed

Hals over kop

Ondoordacht snel

In hart en nieren

Vanuit volle overtuiging

Op je dooie akkertje

Op je gemak, zonder enkele haast

Aan de lopende band

Aan één stuk door, onophoudelijk

Een blauwe maandag

Een extreem korte periode

Volgens het boekje

Zoals het hoort, volgens de regels