Sjamanisme en boeddhisme in Mongolië

Een bezoek aan het ongerepte Mongolië zal voor veel reizigers nog steeds een unieke ervaring zijn. Veel van de nog steeds semi-nomadisch levende inwoners houden er een levensstijl op na die weinig veranderd is sinds de hoogtijdagen van het Djengis Khan-rijk. Ook qua religie houdt men vast aan tradities. Boeddhisme en sjamanisme gaan er als het ware hand in hand.

Religie in Mongolië: mix van boeddhisme en sjamanisme

Het Mongoolse boeddhisme wordt vaak omschreven als een deel van het Tibetaanse boeddhisme. Dit is deels juist, maar er zijn voldoende unieke aspecten aan het Mongoolse boeddhisme om het eigenlijk als een aparte tak te beschouwen.

De Mongolen waren oorspronkelijk nomadische herders en praktiseerden het sjamanisme tot het Tibetaanse boeddhisme werd geïntroduceerd in de 13de eeuw onder de grote khans, en uiteindelijk als officiële religie werd erkend in de 16de eeuw. Toch bleven heel wat elementen van het voorafgaande sjamanisme behouden en deze vermengden zich met het opkomende boeddhisme.

Geloof in alomtegenwoordige geesten

Het Mongoolse sjamanisme is ongelooflijk complex en tot op vandaag is het nog steeds niet volledig begrepen door buitenstaanders. Dit is vooral te wijten aan het feit dat sjamanisme geen eenheidsreligie is maar een reeks geloofsovertuigingen waarbij vooral de spirituele relatie tussen de natuur en de mensen belangrijk is.

De Mongolen geloven in hun voorouders’ geesten, geesten die meester zijn over het land, hemelse creaturen en een veelvoud van natuurgeesten. De belangrijkste gebedsplaatsen in het Mongoolse sjamanisme zijn de OVOOS (of OBOOS). Dit zijn heilige hopen stenen en andere materialen die als de woonplaats beschouwd worden van de geesten-meesters van het land in die bepaalde geografische regio. Daarnaast zijn er ook heilige bomen, rotsen en bergen. Wanneer Mongolen een ovoo passeren, zullen ze gewoonlijk een offerande brengen in de vorm van geld, snoep of stukjes stof.

De Witte Oude Man

Een van de populairste pre-boeddhistische, Mongoolse, sjamanistische godheden (geesten) is de Witte Oude Man. Hij is de meester van het land, van de rivieren en bergen, van de vogels en de dieren, en de patroonheilige van de vruchtbaarheid en het lange leven. Het respect van de Mongolen voor deze figuur was zo groot dat bij de introductie van het boeddhisme de Witte Oude Man bijna onmiddellijk in het boeddhistische pantheon werd opgenomen als een legendarische heilige heremiet. Er werd zelfs gezegd dat boeddha zelf naar zijn sermoenen kwam luisteren. De Witte Oude Man was gewoonlijk de hoofdrolspeler in de Tsam, een sjamanistisch mysteriestuk afkomstig uit Tibet vóór de komst van het boeddhisme. In de boeddhistische versie van de Tsam-dans kreeg de Witte Oude Man echter een eerder komische rol toebedeeld.

Toen het boeddhisme zijn intrede deed bouwden de boeddhisten kloosters en stoepa’s rond de ovoos en beweerden dat de geesten zich nu tot het boeddhisme hadden bekeerd. Een aantal van de heel sterk vereerde geesten werden “gepromoveerd” tot boeddhistische godheden.

Religie tijdens de communistische periode

Tijdens de communistische periode werden veel van de boeddhistische kloosters vernietigd, duizenden kloosterlingen werden gedood of gedeporteerd, maar de alomtegenwoordige (sjamanistische) ovoos bleven het landschap sieren. Enkel het Gandan-klooster (in Ulaanbatar) bleef als een soort “showcase” bestaan voor de buitenlandse gasten. Na het verdwijnen van het communisme in Mongolië beleefde het boeddhisme als het ware een heropleving. We zien opnieuw de rode monniksgewaden in het straatbeeld, rituelen worden opnieuw uitgevoerd en gebedsmolens draaien opnieuw hun rondjes.

De grootste kloosters van het land zijn momenteel het Gandan-klooster in Ulaanbatar en het Erdene Zuu-klooster in Karakorum. Een aantal andere kloosters worden heropgebouwd, nagenoeg startend van bij de grond.