Salie, haer blade sijn te prisene hogh

De geschiedenis van Salie is natuurlijk de geschiedenis van mensen. Mensen die salie gebruikt, gekweekt of bestudeerd hebben. Door de eeuwen heen hebben we kruiden gebruikt om onze gezondheid te behouden of om ziektes te genezen. Dat is ervaringsgeneeskunde, een vorm van wetenschappelijk onderzoek, die we kritisch moeten bestuderen en waar we voor de toekomst wat aan kunnen hebben. Dus een verleden voor de toekomst! En dan is Echte salie - Salvia officinalis een supervoorbeeld om te laten zien, hoe zelfs de strafste toepassingen in het verleden wel degelijk een grond van waarheid bevatten. Het verleden van salie! We kunnen heel ver terug gaan, maar 2000 jaar lijkt mij voorlopig genoeg en dan komen we natuurlijk terecht bij Dioscorides Pedianus, arts in het leger van Nero, hij vernoemde rond 50 na Christus in zijn beroemde boek 'Materia medica Libri' salie reeds als middel tegen grijs haar, slangenbeten en nierziekten.

Salie voor jeugd in ouderdom

De middeleeuwse school voor geneeskunde te Salerno eerde salie als brenger van heil. Uit een 12de eeuws Engels manuscript klinkt dat zo: 'Why of seknesse deyeth man, whill sawge (salie) in gardeyn he may han'. Men vroeg zich toen af hoe iemand kon sterven in wiens tuin salie groeide. Natuurlijk wist men dat tegen de dood geen kruid gewassen is, maar sinds aloude tijden werd salie gebruikt tegen het verouderen van het lichaam, het slechter functioneren van hersenen en geheugen, kortom tegen aftakeling en verval. Gagliostro, de beroemde 18e-eeuwse occultist, fabriceerde een drank voor een verjongingskuur, waarin salie een van de ingrediënten was. Mellie Uyldert beschrijft de toepassing van dit 'elixir van Acharat' uitvoerig in haar 'De taal der kruiden'.

Sir John Hill in zijn Family Herbal (1755) schrijft over een vrouw zó oud, dat ze om die reden alleen al een heks werd genoemd. Mensen op leeftijd herinnerden zich dat hun ouders haar al 'de oude vrouw' noemden. Ze woonde in een huisje omringd door een muur van leem en leefde van de salie in haar tuin. John Hill geeft meer voorbeelden van de voortreffelijke werking van salie en eindigt met: 'Op de juiste manier toebereid zal salie dat snelle proces van verval dat in de laatste jaren van ons leven ons zo ras op de hielen volgt, vertragen... en de levenslamp zolang die blijft branden, helder houden.'

Ook in haarwaters en pommades werd salie gebruikt en zou een onmiskenbaar teken van het verouderingsproces, het vergrijzen van het haar, met succes bestrijden. Door het hoofd dikwijls te wassen met saliewater of in te wrijven met een aftreksel van een goede azijn met een handvol van de bladeren, zou men haaruitval tegengaan, grijsworden verhinderen en al vergrijsde haren weer donker maken. 'Salie is best voor hoofd en hersenen,' schreef John Gerard, 'Het verkwikt de zinnen en het geheugen en sterkt de zenuwen'. Hij raadde zelfs aan om saliepoeder als opkikker te snuiven.

De werking op het geheugen zouden we wel eens zeer serieus mogen nemen, de laatste jaren is uit wetenschappelijk onderzoek gebleken dat Salie zelfs de processen bij de ziekte van Alzheimer kan beinvloeden.

Salie voor keel en 'kortborstigheid'

Aandoeningen van de ademhalingsorganen werden eveneens met salie behandeld. Beauvillard geeft het volgende advies bij 'kortborstigheid' of astma: 'Gedurende de aanvallen moet men de lijder zoveel mogelijk lucht bezorgen en hem rollekens van doornappelboombladeren doen roken. Heeft men zulke bladeren niet, dan neme men saliebladeren in een pijp. Hierbij moet aangetekend worden dat men beter niet de bladeren van de zeer giftige doornappel in huis kan hebben en dat de lijder heler met-een een pijp met salie kan stoppen. Als schroeikruid ven salie de bronchiën. Tot voor kort werd salie in de apotheek nog gebruik bij de bereiding van charta antasthmatica. Een nogal tot de verbeelding sprekend recept tegen 'gebreken van mont en keel' vinden we in de 'Medicijnwinckel, een boekje 'over de geneeskonste voor de landman' uit 1650: 'Neemt een swaelvennest met een hantvol Salie, kookt dit in Soete melk en gorgelt hiermede'. Zwaluwnesten is ook een bekend ingrediënt in de Chinese geneeskunde en het aftrekken van salie in melk ipv in het water vinden we ook veel terug. Mogelijk worden de werkzame stoffen zoals de looistoffen en de etherische olie beter in melk opgelost.

Door zijn looistofgehalte is salie samentrekkend en werkt daarom voortreffelijk bij kwalen van mond en tandvlees, een eigenschap die door Hondius werd berijmd:
'Alst gebeurt dat yemants mond
sweert, of anders ongesont
comt om gorgelwater loopen,
Donderbaert met groote hoopen
Saillie, sout en goe asijnen
't beste gorgelwater zijn
die haer licht uyt hare pijnen
lossen in een cort termijn.'

Tanden met het kruid ingewreven, worden wit en zuiver van aanslag. De olie uit de bladeren wordt dan ook verwerkt in tandpoeders en mondwaters.

Ander gebruik: transpiratieremmend

Meer speciaal werd de plant gebruikt om de zweetsecretie bij tuberculose-patiënten te normaliseren. Wie last heeft van zweethanden of zweetvoeten wast zich die delen met een aftreksel van de salieplant. Deze werking schijnt te berusten op de beïnvloeding van het stofwisselingscentrum.

Voor hoofd, hersenen en haar

En als laatste word Salie ook veel vermeld tegen hormonale klachten en bij de bevalling. Hondius maakte al een lofdicht op die deugd:
'Selver onsen goeden Godt
die met een wee dier gebodt
van in pijn en smert te baren
heeft de moeder gaen vervaren?
geeft haer cruyden oock met eenen
om de straffe die hij sent
te versoeten en vercleenen
alsmen haere deuchden kent.
Saliewater t'aller tijen
doet met pappels (heemst) haer verblijen.'

En ook Dodonaeus zegt dat 'Savie es oock seer goet ghegheten ende gebruyckt den vrouwen die bevrucht sijn, want zy doet als Aetius scrijft die moeder sluyten ende die vrucht groeyen ende sterck worden. Savie maeckt oock die vrouwen seer vruchtbaer/ ende daer om hier voortijts in Egipten naer groote sterften hebben, die vrouwen tsap van Savie moeten drincken om dat zy vruchtbaer wesen ende veel kinderen voortbringhen souden. En ook die werking is enigszins onderbouwd, salie heeft een oestrogeenlike effekt en kan vooral in de overgang goede diensten bewijzen.

Namen bij Dodonaeus

• Savie heet in Griecx Elelisphacos. In Latijn ende in die Apoteke Salvia/ van sommighen Corsalvium. In Hoochduytsch Salbey. Hier te lande Savie. In Franchois Saulge.
• Dat ierste gheslacht wordt nu ter tijt in Latijn gheheeten Salvia minor, Salvia nobilis/ ende van sommighen Salvia usualis. In Hoochduytsch Spitz salbey/ Klein salbey/ Edel salbey en Creutz salbey. Hier te lande Edel savie/ Cruys savie ende Oorkens savie. In Franchois Saulge France.
• Dat ander gheslacht wordt ghenaempt in Latijn Salvia maior, ende van sommighen Salvia agrestis. In Hoochduytsch Grosz salbey/ Breit salbey. In Neerduytsch grove ende groote Savie. In Franchois grande Saulge.

Salie symboliseert overigens wijsheid, zowel de Engelse als de Franse naam is ‘sage’, wat ‘wijsheid’ betekent. Denk ook aan de Germaanse godin Saga, wiens naam ‘zieneres’ betekent.

Voor verdere studie

Het vele wetenschappelijke onderzoek is een hele boterham om door te nemen. Hier een selectie die de oude historische toepassingen ondersteunen.

• Akhondzadeh S, Abbasi SH. Herbal medicine in the treatment of Alzheimer's disease. Am J Alzheimers.Dis Other Demen. 2006;21(2):113-118.
• Akhondzadeh S, Noroozian M, Mohammadi M, et al. Salvia officinalis extract in the treatment of patients with mild to moderate Alzheimer's disease: a double blind, randomized and placebo-controlled trial. J.Clin.Pharm.Ther. 2003;28(1):53-59.The results of this study indicate the efficacy of S. officinalis extract in the management of mild to moderate Alzheimer's disease. Moreover, S. officinalis may well reduce agitation of patients but this needs to be confirmed.
• Feres M, Figueiredo LC, Barreto IM, et al. In vitro antimicrobial activity of plant extracts and propolis in saliva samples of healthy and periodontally-involved subjects. J Int Acad.Periodontol. 2005;7(3):90-96.
• Hubbert M, Sievers H, Lehnfeld R, et al. Efficacy and tolerability of a spray with Salvia officinalis in the treatment of acute pharyngitis - a randomised, double-blind, placebo-controlled study with adaptive design and interim analysis. Eur J Med Res 1-31-2006;11(1):20-26. The efficacy and tolerability profile of a 15 % sage spray indicated that this preparation provides a convenient and safe treatment for patients with acute pharyngitis. A symptomatic relief occurred within the first two hours after first administration and was statistically significantly superior to placebo.
• Kennedy DO, Pace S, Haskell C, et al. Effects of cholinesterase inhibiting sage (Salvia officinalis) on mood, anxiety and performance on a psychological stressor battery. Neuropsychopharmacology 2006;31(4):845-852.
• Lima CF, Valentao PC, Andrade PB, et al. Water and methanolic extracts of Salvia officinalis protect HepG2 cells from t-BHP induced oxidative damage. Chem Biol Interact. 4-25-2007;167(2):107-115.
• Lovenich H, Schutt-Gerowitt H, Keulertz C, et al. Failure of anti-infective mouth rinses and concomitant antibiotic prophylaxis to decrease oral mucosal colonization in autologous stem cell transplantation. Bone Marrow Transplant. 2005;35(10):997-1001.
• Nolkemper S, Reichling J, Stintzing FC, et al. Antiviral effect of aqueous extracts from species of the Lamiaceae family against Herpes simplex virus type 1 and type 2 in vitro. Planta Med 2006;72(15):1378-1382.
• Otoom SA, Al Safi SA, Kerem ZK, et al. The use of medicinal herbs by diabetic Jordanian patients. J Herb Pharmacother 2006;6(2):31-41.
• Rau O, Wurglics M, Paulke A, et al. Carnosic acid and carnosol, phenolic diterpene compounds of the labiate herbs rosemary and sage, are activators of the human peroxisome proliferator-activated receptor gamma. Planta Med 2006;72(10):881-887.
• Sterer N, Rubinstein Y. Effect of various natural medicinals on salivary protein putrefaction and malodor production. Quintessence.Int 2006;37(8):653-658.
• Tildesley NT, Kennedy DO, Perry EK, et al. Positive modulation of mood and cognitive performance following administration of acute doses of Salvia lavandulaefolia essential oil to healthy young volunteers. Physiol Behav. 1-17-2005;83(5):699-709