De wederopstanding van Napoleon

In de Franse stad Fixin, even ten zuiden van Dijon in Bourgondië gelegen, staat in het Parc Noiset het beroemde beeld Réveil de Napoléon. Napoleon ontwakend in onsterfelijkheid. Dit beeld is gemaakt in 1846 door de Franse beeldhouwer François Rude (1745-1885) in opdracht van Claude Noiset. Oud kapitein der keizerlijke garde Noiset (1787-1861) had Napoleon van Elba naar Waterloo vergezeld en was daarna volledig in de ban geraakt van de keizer. Het bleef niet bij Réveil de Napoléon.

Longwood nagebouwd in Fixin

Naast de opdracht voor Réveil de Napoléon liet Claude Noiset ook in het Parc Noiset een replica van Longwood bouwen. Longwood is het huis waar Napoleon als gevangene van de Engelsen op het eiland Sint Helena verbleef. In dit gebouw richtte hij een museum in. In het park kwam verder een trap met honderd treden verwijzend naar de periode van Honderd Dagen, de tijd tussen de landing op de Zuid-Franse kunst vanaf Elba en de tweede abdicatie na de verloren veldslag van Waterloo. Niet alleen Claude was bevangen door geestdrift voor de in 1821 overleden keizer. Een groot deel van de Franse bevolking was in de loop van de negentiende eeuw geestdriftig geraakt voor de persoon van Napoleon.

Napoleon dicteert zijn memoires

Ondanks de verveling die Napoleon ondervond tijdens zijn gedwongen verblijf op Sint Helena (1815-1821) had hij niet geheel stil gezeten. Zo dicteerde hij in 1815/1816 zijn memoires aan graaf Las Casas. Een aantal jaren voor het overlijden van Napoleon was de graaf teruggekeerd naar Frankrijk en werkte druk aan de publicatie van Napoleon's belevenissen als heerser van Frankrijk en grote delen van Europa. In 1823 verscheen in Parijs in acht delen La Mémorial de Sainte Hélène. Dit boekwerk was de eerste en voornaamste bron van het ontstaan van de Napoleontische legende.

Creatie van het ideaal beeld

In het Mémorial werd kris kras uit de wonderlijke loopbaan van Napoleon anekdotes, herinneringen en beschouwingen over Napoleon's leven verteld. De graaf had op basis van de gesprekken die hij had met Napoleon dit boek geschreven en Napoleon had daarmee een historische personage geschapen zoals hij die graag zag. Niet op basis van feiten met hoge waarheidsgehalte, maar op basis van een ideaal beeld. In het werk werd het beeld geschapen van Napoleon als zoon van de Franse revolutie die de idealen, beginselen en verworvenheden van deze revolutie veilig had gesteld. Een man die ook orde en rust in Frankrijk had gebracht, een staatsman als vredesbrenger en ook als iemand die glorie aan het Franse volk had gegeven. Napoleon creëerde een keizer die geplaagd werd door de haat van de Europese vorsten en zijn carrière lang de afgunst van Engeland moest ondervinden. Tot aan zijn dood.

Het Bonapartisme leeft

Het Mémorial de Sainte Hélène werd een groot succes, dit tegen de verwachting in van het regime van koning Lodewijk XVIII. Deze had in 1823 de publicatie van het Mémorial niet verhinderd omdat men dacht dat met de dood van Napoleon in 1821 en het gedwongen verblijf van de zoon van Napoleon, Napoleon II, in Wenen het Bonapartisme dood zou zijn. Dit bleek een zware misrekening. De Bourbons en de emigranten, dit zijn de aristocraten die terug waren gekeerd uit ballingschap na de nederlaag van Napoleon, en de rooms-katholieke kerk met haar priesters waren niet populair in Frankrijk. De negatieve aspecten van de tijd onder Napoleon waren vergeten, en nu werd de positieve kant ervan flink aangedikt. Napoleon portretteerde zich in het Mémorial als één onder gelijken. Napoleon en het Franse volk is één en dezelfde entiteit.

Victor Hugo

De dichter Victor Hugo wijdde zijn gedicht Ode aan de zuil in 1830 aan Napoleon. Met 'de zuil' doelde hij op de triomfzuil die staat op Place Vendôme in Parijs. Op 31 maart 1814, de dag van de intocht der geallieerde legers was het beeld van de keizer in Romeins gewaad door een groep aristocraten van de zuil afgetrokken. In het gedicht beloofde de dichter dat de nieuwe generatie Napoleon's lichaam van Sint Helena zou weghalen en naar zijn geliefde Frankrijk zou brengen. Tien jaar later zou deze bezwering van Victor Hugo werkelijkheid worden.

De Ierse lijfarts van Napoleon

Een ander belangrijk boek dat aan de populariteit van Napoleon heeft bijgedragen was het in Engeland uitgebrachte boek Napoleon in exile, geschreven door de Ierse arts O'Meara. Deze man had aan boord van de Northumberland Napoleon begeleid van Plymouth naar Sint Helena. In 1818 moest hij, evenals in het geval van graaf Las Casas, na een conflict met gouverneur Sir Hudson Lowe van het eiland vertrekken. Nauwelijks terug in Europa publiceerde hij zijn memoires over zijn tijd met Napoleon. In Napoleon in exile koos hij sterk de kant van de ex-keizer en richtte hij zijn pijlen op de gouverneur. Napoleon zou gekweld worden en aan andere vervelende zaken zijn onderworpen. Dit alles op instigatie van Sir Hudson Lowe. Uiteindelijk leidde dit tot het ontslag van de arts bij de Engelse overheid. Dit deed echter de verkoop van het boek flink stijgen.

Napoleon de Grote

In Mémoirs ou les derniers moment de Napoléon uit 1825 beschrijft Napoleon's Corsicaanse lijfarts Antommarchi het verhaal van Napoleon op Sint-Helena. Het was deze arts die Napoleon in zijn laatste levensdagen had begeleid en die de lijkschouwing op de dag na zijn dood had bijgewoond. De graaf De Montholon kwam in 1847 met zijn Récits de la Captivité. De buitengewone nieuwshonger van het Europese publiek naar de levensgeschiedenis van de grote Franse keizer zorgde ervoor dat de ene publicatie naar de andere werd uitgebracht. Napoleon stond in grote publieke belangstelling en bleef dit staan tot in de 21ste eeuw.