Eten en drinken in de Romeinse tijd

Eten en drinken in de Romeinse tijd Ben je geïnteresseerd in de Romeinse cultuur en ben je benieuwd hoe de oude Romeinen aten en dronken? Lees alles over de tafelmanieren en de verschillende maaltijden van de Romeinen. Ook de inrichting van de eetkamers uit de Romeinse tijd wordt uitgebreid beschreven. Tevens wordt er ingegaan op het fenomeen “loodvergiftiging” dat veel slachtoffers maakte.

Tafelmanieren bij de Romeinen

Drie maaltijden

De Romeinen waren veel bezig met eten. Daardoor ontstonden tafelmanieren. Ze aten net als wij drie maaltijden op een dag: het jentaculum (ontbijt), het prandium (lunch) en de cena (avondmaal). De eerste twee maaltijden waren meestal eenvoudig. De laatste maaltijd (de cena) was behoorlijk uitgebreid.

De Romeinen hadden ook een soort voorloper van wat tegenwoordig bij ons een snackbar heet, genaamd een thermopolium. Hier werd rond het middaguur een lunch gegeten. Ook haalden de minder rijke Romeinen die zelf geen keuken hadden hun maaltijden in het thermopolium.

De Romeinse eetkamer

De cena (het avondmaal) werd door de rijkere Romeinen genuttigd in een speciale eetkamer genaamd triclinium. ‘s Zomers aten ze buiten in een zomertriclinium. Een triclinium was een kamer met aan drie kanten een bed of ligbank (triclinia). Er zijn ook triclinia met ronde tafels waarbij de drie rustbedden zijn vervangen door één halfcirkelvormige sofa (stibadium). Eigenlijk de lounge van nu!

De tafel en aanligbedden konden zowel van hout als steen (gemetseld) zijn. Soms werden ze in de muur gebouwd om ruimte te besparen. De matrassen en kussens waren meestal erg luxe met allerlei versieringen. In ieder bed konden drie mensen liggen: in totaal vonden dus negen mensen een ligplaats aan tafel. Als er meer dan negen eters waren, werden er extra ligbanken bijgezet. Wel werd er meestal een maximum van twaalf eters aangehouden. Aan één kant van de tafel was ruimte voor de bediening.

Hoe aten de Romeinen?

Voordat er van het triclinium gebruik werd gemaakt, werden de schoenen uitgetrokken en de voeten gewassen. Daarna werden de gasten één voor één aangekondigd door een nomenclator (namennoemer). Hij mocht zelf bepalen waar iedereen moest gaan zitten. Meestal had iedereen al een vaste plaats, omdat er een soort verschil van status was. De belangrijkste ligplaats was de bank tegenover de vrije tafelkant. Op deze ligbank lag meestal de gastheer met de belangrijkste gast rechts van hem. De minst belangrijke plaats was op het linker bed aan de linkerkant.

De gasten lagen met het hoofd naar de tafel toe en gebruikten hun linkerhand om hun hoofd te steunen en de rechter hand om te eten. Aan de rand van de eetkamer zaten de kinderen, vrouwen en slaven op krukken. Rond de 2e eeuw v.Chr. mochten de vrouwen ook bij de mannen aan tafel liggen, maar de kinderen en slaven nog niet. Dit betekent dus dat zij een minder belangrijke positie hadden. Op sommige feestdagen mochten de slaven ook aan tafel liggen.

Iedere gast had op tafel een mes, een tandenstoker en lepels liggen. Er werd geen vork gebruikt, omdat je met je handen moest eten. Je handen werden daardoor vies, daarom kwamen de slaven af en toe langs met een waskom om te zorgen dat de gasten hun handen konden wassen. Bij bijzondere gelegenheden waren er muzikanten of danseressen als vermaak aanwezig bij de maaltijd. Soms werd er zelfs een theaterstuk opgevoerd.

De gasten kregen ook een linteum (servet). Sommige gasten namen die al zelf mee, zodat ze het overgebleven eten konden meenemen naar huis. Ook dit was heel normaal mits je niet te gretig was met het meenemen van etenswaar.

Eten en drinken in de Romeinse tijd

Verschil tussen rijk en arm

Uit schilderingen en literatuur kennen we de verhalen van de zeer uitgebreide, bijzondere en verfijnde maaltijden van de Romeinen, maar de meeste Romeinen aten simpel en eenvoudig. Denk hierbij aan brood, kaas, worst, geroosterd vlees en gedroogd fruit. Als zoetstof werd altijd honing gebruikt. Slaven en arme mensen aten voornamelijk puls en panis (goedkoopste graanpap). Hierdoor waren ze sterk ondervoed wat ook blijkt uit diverse analyses van skeletten uit de Romeinse tijd.

Eten in de Romeinse tijd

De Romeinen aten over het algemeen veelzijdig en er waren maar een paar dingen die ze absoluut niet aten. Dat was hondenvlees, kattenvlees en mensenvlees. Doordat de Romeinen veelzijdig aten, was er ook een hele grote keuken met veel verschillende mogelijkheden. Opvallend was dat de rijke Romeinen steeds ingewikkeldere gerechten aten.

Tevens aten de Romeinen weinig vlees. Waarschijnlijk komt dat omdat het destijds nogal kostbaar was. Als er vlees werd gegeten, was dat vooral varkensvlees. De meeste Romeinen aten groenten, fruit en graan, maar er waren talloze bijgerechten. Zo hadden de Romeinen olijfolie, kaas en eieren dat wij kennen als boter, kaas en eieren. De populairste fruitsoorten waren appels, peren, meloen en druiven. Ook populair voedsel waren vis en schelpdieren en dan vooral garum. Garum was een soort vissaus welke werd bereid uit de gezouten ingewanden van vissen welke men in de zon liet rotten. Van deze garum bleef een drabje over dat alec wordt genoemd.

De Romeinen aten dan wel veel maar er waren ook veel dingen die ze niet aten. Voorbeelden waren tomaat, citrusfruit, abrikoos en perzik, koffie, cacaobonen, suiker, maïs en pinda’s.

Drinken in de Romeinse tijd

De Romeinen dronken veel wijn, alleen al in Rome jaarlijks zo’n 100 miljoen liter. Andere dranken zoals thee, koffie, chocola, frisdranken en sterke drank waren nog niet bekend. Niet alleen de rijke Romeinen dronken wijn, maar ook onder de arme Romeinen was wijn populair. De populairste wijn was rode wijn.

Opvallend was dat ze altijd water bij de wijn deden meestal in een verhouding van vier delen water op één deel wijn. Romeinen dronken wijn nooit puur, dit werd als barbaars gezien. Soms mengde ze zelfs wijn met zeewater en werd aan kwalitatief mindere wijn honing toegevoegd om de smaak te verbeteren. Als er honing bij de wijn werd gedaan, heette dat mulsum.

De meeste druiven voor de wijn uit Italië werden verbouwd op akkers rond de vulkaan Vesuvius in Pompeï, omdat deze vulkanische grond zeer vruchtbaar was. Dit blijkt uit schilderingen, opgravingen en literatuur. Romeinen maakten van deze druiven zelf wijn. De meeste wijn was eigenlijk afkomstig van buiten Centraal-Italië, zoals uit Griekenland en Italië.

Romeinen met loodvergiftiging

De Romeinen gebruikten veel lood bij het maken van allerlei voorwerpen. Deze voorwerpen werden gebruikt bij de bereiding van voedsel en wijn. Zo werd de veelgedronken wijn mulsum in loden potten gemaakt. Ook dronken de Romeinen de wijn uit loden bekers en werden er in plaats van kurken op wijnflessen gebruik gemaakt van loden verzegelingen. Het meel wat gemalen werd voor bakkerijen, werd opgevangen in loden bakken.

Het vermoeden bestaat dat veel Romeinen zonder dat ze het wisten zijn gestorven aan een loodvergiftiging. Dit vermoeden wordt versterkt door de theorie dat de Romeinen steeds meer een voorkeur kregen voor steeds sterkere smaken en dat een van de eerste symptomen van een loodvergiftiging het verliezen van de smaak is. Een aantal theorieën zegt dat loodvergiftiging voor de neergang van het Romeinse rijk heeft gezorgd.
© 2015 - 2024 Grote-beer, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Heerwegen in het Romeinse Rijk en hun functieDe Romeinen legden naar alle delen van het Romeinse Rijk wegen aan. In totaal waren dat vele duizenden kilometers. De we…
De Romeinse bouwkunstDe Romeinse bouwkunst was erg belangrijk voor de ontwikkeling van latere architectuur. Wat zijn de belangrijkste ontwikk…
Oudheid: Romeinse munten kopen en verkopenOudheid: Romeinse munten kopen en verkopenEr zijn veel Romeinse munten in omloop. Er kan soms goed geld worden verdiend met de koop en de verkoop van deze munten.…
Kunstgeschiedenis: de RomeinenDe Romeinen zijn van groot belang geweest voor onze huidige cultuur. Het is niet voor niets dat personen zoals Julius Ca…

Napoleon en de Tempel van de Glorie in ParijsIn zijn keizerlijke hoofdstad Parijs besloot Napoleon in het jaar 1806 tot de bouw van een eretempel voor zijn Grande Ar…
De wederopstanding van NapoleonIn de Franse stad Fixin, even ten zuiden van Dijon in Bourgondië gelegen, staat in het Parc Noiset het beroemde beeld Ré…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Pompeian painter, Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • Rodgers, N. (2012). Het Romeinse Rijk
  • Carcopino, J. (2002). Het dagelijks leven in het oude Rome
  • www.romeinspompeii.net
Grote-beer (8 artikelen)
Gepubliceerd: 05-05-2015
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Geschiedenis
Bronnen en referenties: 4
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.