Spanje, een smeltkroes van volkeren

Spanje heeft een interessante geschiedenis, die overal in het land zijn sporen heeft nagelaten. Om te beginnen heeft elk klein dorpje, waar je ook komt, wel zijn eigen Romaanse kerkje. Maar op de meest onverwachte plekken kan je ook opeens ook een overblijfsel aantreffen van de vele volkeren, die er gewoond hebben, dat nog steeds doen of er ooit gehandeld hebben.

Voorgangers van de ‘homo sapiens’

In de provincie Burgos, de Sierra de Atapuerca om precies te zijn, zijn resten gevonden die erop duiden dat 300.000 jaar geleden er al mensachtigen in Spanje waren. Deze ontdekking is van groot belang geweest voor het in kaart zetten van de genetische lijn van ons mensenras, de 'homosapiens'. Men nam aan dat de zwaarder gebouwde Neanderthaler ten opzichte van kleinere voorgangers niet binnen de evolutie paste en daarom een gril was. De ‘homo antecessor’, gemeenschappelijke voorouder van mens en Neanderthaler, bewees het tegenovergestelde en plaatste de Neanderthaler binnen een logische evolutielijn. Ook hij was van een grote omvang, wat er op wijst dat de 'homo sapiens' zich verder heeft ontwikkeld. In het museum van Atapuerca wordt dit uitgelegd (Ctra. Logroño 44, Ibeas de Juarros, Burgos).

Mensen uit de Steentijd

In Spanje zijn overal grotten terug te vinden, waarin grotschilderingen zijn aan te treffen. De oudste en bekendste zijn die van Altamira, bij Santillana del Mar (Cantabria), magisch-religieuze schilderingen met betrekking tot de jacht die ongeveer 15.000 jaar geleden werden gemaakt. In ‘la Roca dels moros’, in Cogull (Catalonië) zijn misschien de interessantste grotschilderingen te zien uit de abstracte tijd (tussen 10.000 en 6.000 v. C.). De grotten van Altamira hebben tegenwoordig weer een beperkte toegang. Ernaast is het museum van Altamira, waar de wanden van de grotten zijn nagemaakt.

Iberiërs

‘Íberos' (Iberiërs) is de verzamelnaam voor een aantal volkeren, die rond 3.000 v. C. vanuit Noord-Afrika het schiereiland, dat hun naam heeft gekregen, binnenkwamen. De naam is afkomstig uit geschriften van Griekse schrijvers. Deze volkeren bestreken in hun totaal het gebied van de Levant tot aan Languedoc. Pas sinds 1975, na enkele archeologische vondsten, werd ontdekt dat ze een hoogstaande beschaving hebben, waarvan die van de Tartessiërs en de Turdetaniërs, die rond het dal van de Guadalvir woonden. de bekendste zijn. Een prachtig beeld uit de 5de eeuw v. C. is de zg. ‘Dama de Elche’,te bezichtigen in het Archeologisch museum te Madrid.

Kelten

Vele keltische volkeren hebben toen ze zich vanaf de zesde eeuw v. C. over Europ verspreidden zich ook op het Iberische schiereiland gevestigd, waar op dat moment de Iberiërs al woonden. Op den duur hebben die twee volkeren zich op bepaalde plekken vermengd, waardoor er sprake is van de term ‘celtíbero’ (keltiberiër). Belangrijke overblijfselen zijn de ‘Toros de Guisando’ van een subvolk genaamd de Vettonen, en vele ‘castros’, versterkte nederzettingen, in vooral Galicië. Prachtige voorbeelden zijn ook de Vettoonse ‘castro de la Mesa de Mirtanda’ in Chamartín (Ávila) en het ‘castro de Chano’ in El Bierzo (León), waar ook een reconstructie te zien is van hoe de hutten er in hun tijd uitzagen.

Indalo

De ‘Indalo’ is een enigmatisch volk uit de Bronstijd, dat in ieder geval de kust van Almería bevolkte, getuige een schildering uit 4.500 v. C. in de zg. ‘Cueva de los Letreros’, een grot bij Vélez-Blanco. Het gaat om een menselijke figuur met een (regen)boog tussen de handen en over het hoofd heen. Wat het betekent is niet duidelijk. Er wordt over gespeculeerd dat het om een zonnegod gaat.

Asturiërs

De ‘Astures’ (Asturiërs) zijn een pre-indo-europees volk dat sinds de Oudheid het gebied van Asturië, León en het noorden van Zamora bevolkt. Het moet een mengeling zijn van autochtone bevolking en een ander volk uit het centrum van Europa. Onduidelijk is precies wat de cultuur was van dit volk. Waarschijnlijk leefden ze van de jacht en de verzameling van vruchten. Landbouw was bij hen nog vrij rudimentair en louter als complement bedoeld voor hun voeding.

Basken

De oorsprong van de Basken, één van de weinige niet indo-europese volkeren in Europa, is erg onduidelijk. Ooit leefden ze verspreid over het zuidoosten van Frankrijk en het gehele noorden van Spanje, van het huidige Baskenland en Navarra over de hele Pyreneeën, La Rioja, Burgos en Cantabria. Ook de Aquitaniërs, in Frankrijk, zijn van dezelfde komaf. De taal van de Basken, ‘euskera’ is een niet Latijnse taal, die enige houvast zou kunnen geven maar waarvan ook nog altijd gegist wordt waar ze precies vandaan komt. Sommige taalkundigen zeggen dat ze verwant is aan het Fins, andere gewaagde theoriën beweren dat ze haar wortels heeft in het oud-Egyptisch. De Basken wonen nog altijd in Baskenland, dat zich voor een heel klein deel over Frankrijk en verder over het uiterste noordoosten van Spanje uitstrekt.

Phoeniciërs

De Phoeniciërs waren niet, zoals later de Romeinen, geïnteresseerd in landuitbreiding, maar eerderjuist in het opzetten van een handelsnet. Dat was de reden waarom ze vanaf de elfde eeuw v. C. langs de Middellandse Zee kusten kolonies stichtten. Dit gebeurde ook op het Iberische schiereiland, aan de kust van de Levant en het huidige Andalusië, waaronder Gadir (het huidige Cádiz).

Grieken

Ook de Grieken hadden belang bij de handel. Griekse zeelui uit de Ionische stad Focea (tegenwoordig Turkije) bevaarden al rond de achtste en zevende eeuw v. C. de Middellandse Zee en kwamen zo ook aan de Spaanse kust terecht. Zij waren het die o.a. Massalia (nu Marseille) stichtten, rond 600 v. C., en Ampuras aan de Catalaanse kust, in 575 v. C. Daar werd het best geconserveerde beeld uit die tijd gevonden, dat van de god Aesclepius, uit marmer gehouwen. De stad, gelegen in de provincie Girona (Catalonië), werd later overgenomen door de Romeinen en uiteindelijk pas verlaten in de Middeleeuwen.

Karthagers

De aanwezigheid van de Karthagers in Spanje heeft direct te maken met die van de Phoeniciërs, die de stad gesticht hebben en er daardoor langdurig contacten mee hadden. Na de slag van Alalia (Corsica) in 537 v. C. kwam het grootste deel van de Middellandse Zeekust in handen van Karthago ten koste van de Etrusken -op dat moment een belangrijke militaire macht in Europa. Uit die tijd stammen dan ook punische nederzettingen in Spanje, als Russadir en Qart Hadasht, gesticht in 227 v. C. en onder de Romeinen bekend geworden als Cartago Nova. Tegenwoordig heet de stad Cartagena, waar nog altijd resten te zien zijn van de oude punische muur.

Joden

De Joden hadden waarschijnlijk al handelscontact met Spanje in de tijd van koning Salomon. Toen Israël in Romeinse handen viel, kwamen er intensere contacten tot stand. Veel Joden verspreidden zich vanaf de tweede eeuw als vrije mensen of als slaven over het Romeinse rijk en kwamen ook in Spanje terecht. Onder de Visigothen, die het christelijke geloof aannamen, kregen ze later problemen om hun geloof te belijden en onder de Moren juist weer meer vrijheid. Na de totale herovering van Spanje (‘reconquista’) werden ze in 1492 door de katholieke koningen het land uitgezet. Spaanse joden, vaak gevlucht naar noord en centraal Europa, worden ‘sefardim’ genoemd. Dat woord is afgeleid van het Hebreeuwse ‘Sefarad’ wat Spanje betekent. Er zijn er, die nog steeds het ‘ladino’ spreken, een taal die aan het oud-castiliaans verwant is. Het loopt echter groot gevaar om uit te sterven. Restanten van de Joden in Spanje zijn de vele Joodse wijken (‘juderías’) in oude Spaanse steden, als Toledo, Barcelona, León, Girona, Hervás, en de synagogen, vaak gebouwd in de Moorse ‘mudéjar’ stijl en omgezet in christelijke kerken.

Guanches

‘Guanches’ is de verzamelnaam voor vele volkeren, die voor hun kolonisatie door Spanje in de vijftiende eeuw op de Kanarische eilanden woonden. Ze waren van Bereberse afkomst en bereikten de eilanden rond de vijfde eeuw v. C. Het was een strak georganiseerde, polytheïstische samenleving, met koningen, nobelen, strijders en gewone mensen. Iemands rijkdom werd geteld in vee. Hun doden werden gebalsemd, iets waarvan de bewijzen te zien zijn in het archeologisch museum van Santa Cruz (Tenerife). Waarschijnlijk waren de guanches polyandrisch. Onlangs werd ontdekt dat de guanches en de tainos, autochtone bevolking van Puerto Rico, een groot gemeenschappelijk DNA hebben.

Romeinen

Na de tweede punische oorlog (218-201 v. C.) kwam 'Hispania' inhanden van de Romeinse bezetters. Het ging om een snelle verspreiding, waarbij alleen het noorden (Cantabria en het keltiberische Numancia, tegenwoordig in Soria) zich met succes verzette. Pas onder keizer Augustus (19 v. C.) zou dat deel aan het rijk toegevoegd worden. Vanaf die tijd werd ‘Hispania’ een belangrijke provincie van het Romeinse rijk, waar keizers als Trajanus, Adrianus en Theodosius, alsmede de filosoof Seneca, vandaan’ kwamen. In het huidige Spanje zijn veel overblijfselen van de Romeinen te vinden, waarvan de belangrijkste de stad Tarragona (Tarraco, 218 v. C.), het aquaduct van Segovia, de Romeinse muur van Lugo en de goudmijnen van Las Médulas (El Bierzo) zijn.

Germanen

Tijdens de val van Rome en de Grote Volksverhuizing kwamen er germaanse volkeren Spanje binnen, waaronder de Vandalen en de Alanen. Zij werden weer verdreven door de Visigothen.

Visigothen

In 378 versloegen de ook germaanse Visigoten tijdens de slag bij Adrianopel, (tegenwoordig Edirne in Turkije) det Romeinse troepen. In 410 plunderden ze daarna de stad Rome. Keizer Honorius stond de Visigoten daarna toe zich te vestigen in Aquitanië, het huidige zuidwesten van Frankrijk. Vandaaruit werd hun gebied uitgebreid naar Spanje en verdreven ze de Vandalen en Alanen. Zo werd een koninkrijk gestciht, dat op den duur zou overgaan op het christendom. Van de cultuurvan de Visigothen is de 'El Salvador'kerk overgebleven in Toledo (575-600) en veel prachtig smeedwerk in allerlei musea. Vondsten in de tuin van Guarrazar (Guadamur,Toledo) uit 1858 tonen ons prachtige voorbeelden van visigothische goudsmederij.

Moren

De Moren zijn door eentoeval in Spanje gekomen. Vanwege ruzies tussen enkele Visigothische heersers werden ze in 710 door één van hen ten hulp geroepen. Eenmaal op het Spaanse vasteland ontdekten ze daar een machtsvaccuüm, waarin ze zonder zich eenmoment te bedenken instapten. De eeuwenlange Moorse aanwezigheid, die daarop volgde, heeft een hoogstaande beschaving voortgebracht, waarvan nog altijd vele voorbeelden aan te treffen zijn. De belangrijkste zijn het Alhambra in Granada, de Moskee van Córdoba, de Arabische muur, bij de kathedraal van La Almudena in Madrid.