Thee drinken in Rusland met de samovar

De Russen hebben een eigen cultuur opgebouwd op het gebied van theedrinken. Bij veel mensen is het niet of nauwelijks bekend, maar in Russische literatuur komt het vaak naar voren: theezetten met de samovar. Hoe dat in zijn werk gaat wordt vaak niet goed duidelijk. Daarom hieronder een nadere toelichting over deze oude traditie op het gebied van theeceremonies. Ook de geschiedenis van thee in Rusland en de soorten thee waar men een voorkeur voor heeft komen aan bod.

Artikelindeling

• Hoe de thee naar Rusland kwam
• Russische thee
• De samovar of samowar
• Theedrinken in Rusland

Hoe de thee naar Rusland kwam

De Russen leerden het product thee kennen rond dezelfde tijd dat andere Europese landen dat deden, maar op een geheel andere manier. De thee kwam namelijk niet per schip naar het land, maar per kameel.

In 1618 trok er een kamelenkaravaan van kooplieden vanuit Beijing via de onheilspellende Gobiwoestijn, dwars door Siberië naar de Wolga. Wonderbaarlijk genoeg kwam deze karavaan op zijn bestemming aan. Hij bracht tsaar Alexis een verjaardagsgeschenk vanuit Mongolië: tweehonderd pakken thee. De ontberingen bleken niet voor niks en brachten een theehandel tussen Rusland en China tot stand. In 1689 werd deze officieel bezegeld met een verdrag. De thee werd geruild voor bont. Hierna trokken er regelmatig karavanen naar de grens bij Usk Kayakhta, waar de ruil plaatsvond.

Een karavaan bestond uit twee- tot driehonderd kamelen. Elke kameel droeg vier kisten (zo'n 300 kg) thee. In totaal duurde de reis vanaf de Chinese kweker tot aan de Russchische klant tussen de zestien en achttien maanden. De reden dat voor deze omslachtige manier van vervoer werd gekozen, was de kwaliteit van de thee. In principe was vervoer per schip naar Rusland ook mogelijk, maar de vochtige, geteerde, en onaangenaam riekende scheepsruimten waren lang niet ideaal voor de opslag van thee.

Het moge echter duidielijk zijn dat de thee er op deze manier niet goedkoper op werd en aanvankelijk was het dan ook een drank voor de aristocratie. Toch groeiden de voorraden snel en vanaf de 19de eeuw dronken de Russen meer dan zesduizend kameelladingen thee per jaar.

In 1903 werd de Transsiberische spoorlijn tussen Rusland en China geopend, waarna de kamelenkaravaan kon worden opgedoekt. Voortaan duurde het transsport van chinese goederen naar Rusland nog een week.

In 1833 plantten de Russen voor het eerst zelf thee. Dat gebeurde in de Krim. Een echte thee-industrie ontwikkelde zich echter pas na de Eerste Wereldoorlog onder de vlag van de toenmnalige Sovjet Unie. Halverwege de jaren negentig, na de instorting van de Sovjet Unie, kwam de productie van Russische thee bijna geheel stil te liggen. Iets dat ook gebeurde in verschillende andere thee producerende staten die tot de Unie behoorden, zoals Azerbeidzjan en Georgië. In Azerbeidzjan is de teelt ondertussen weer aan het groeien, maar in Rusland nog niet echt. Alleen in de de provincie Krasnodar in het zuidwesten, wordt nog een redelijke hoeveelheid thee verbouwd.

Russische thee

Niet geheel verbazingwekkend houden Russen van stevige thee. Ze hadden en hebben met name een voorkeur voor Lapsang Souchong. Dat is een geurige zwarte thee die boven naaldhout of hars wordt gerookt. Op basis van deze theesoort ontstonden ook melanges met andere zwarte theeën. Afgezien van zwarte thee, bestaat er ook veel belangstelling voor de meer fijnzinnige oolongthee. Ook daar kwamen verschillende melanges uit voort. Al deze melanges, hoe verschillend soms ook van samenstelling, worden in relatie tot de geschiedenis van thee in Rusland aangeduid als 'Russische Karavaan'.

Hiernaast kent men ook 'Chinese Karavaan'. Dat verwijst meestal naar melanges van groene thee. Russische artsen kennen een hoge medicinale waarde toe aan groene thee.

Lees hier meer over de eigenschappen van verschillende soorten thee.

De samovar of samowar

Russen gebruikten en gebruiken in plaats van een theepot een zogeheten 'samovar', soms ook gespeld als 'samowar'. Dat is een specifiek apparaat waarmee de thee wordt gezet. De samovar werd rond 1730 populair in Rusland. Over de herkomst doen verschillende verhalen de rondte, maar mogelijk is hij afgeleid van een Mongools komfoor.

De traditionele samovar bestaat uit een grote metalen ketel, die met water wordt gevuld. In het midden loopt een verhitte cilinder die het water warm houdt. Deze koker wordt gevuld met houtskool of een andere brandstof welke onderin wordt aangestoken. Tegenwoordig zijn de meeste samovars echter elektrisch.

Aan de zijkant van de samovar zit een kraantje waaruit heet water getapt kan worden. Bovenop de ketel staat een soort theekannetje waarin een zeer sterk concentraat thee wordt gezet en bewaard. Op deze manier blijven zowel thee als water warm zolang dat gewenst is. Niet zelden laten Russen de samovar de hele dag staan, zodat er aldoor thee beschikbaar is voor iedereen.

De thee wordt vervolgens gezet in theeglazen met een houdertje. Men vult het glas voor een kwart met het thee-extract ('zwarka') en voegt vervolgens het hete water ('kipjatok') toe. Dat men glazen gebruikt in plaats van kopjes komt omdat men op die manier de sterkte van de thee beter kan reguleren.

Behalve met theekan, wordt de samovar standaard geleverd met bijpassend dienblad en lekschaal.

Theedrinken in Rusland

Russen nemen eerst een klont suiker of lepel jam voordat ze van de thee drinken. Afhankelijk van de soort thee worden suiker, kandij, melk en koekjes bij de thee geserveerd.

Thee is nog steeds een erg populaire drank in Rusland. Bijna overal staat er wel een samovar klaar. Het moge duidelijk zijn dat het systeem van de samovar het hebben van een bepaalde theetijd overbodig maakt.