Joost Zwagerman, biografie en zelfmoord

Schrijver Joost Zwagerman pleegt op 8 september 2015 zelfmoord in zijn woonplaats Haarlem. Hij werd al geruime tijd gekweld door depressies. Ook zijn vader had in 1998 een zelfmoordpoging ondernomen, een poging die mislukte waardoor hij enige tijd in coma lag. Zwagerman leefde met de gedachte dat de neiging om uit het leven te stappen genetisch bepaald zou kunnen zijn. Dit boezemde hem angst in, en zette hem aan om veel informatie over suïcide te verzamelen. Hij wilde zelfmoord voorkomen en noemde zelfmoord (een week voor zijn dood nog) een no-go-area. Kort daarna verkoos hij echter toch om uit het leven te stappen.

Biografie

Joost Zwagerman werd op 18 november 1963 in Alkmaar geboren. Johannes Jacobus Willebrordus Zwagerman groeide op in de streek de Geestgronden. Zijn ouders waren leerkrachten, zijn vader gaf les op een ZMLK-school. Hij kreeg een katholieke opvoeding. In zijn puberteit was hij al met schrijven bezig. Hij maakte een eigen tijdschrift en noemde het de Zwagergids. Het waren bewerkte teksten uit de VARAgids, waarin hij ook verhaaltjes over zichzelf en zijn familie schreef. Ergens gedurende zijn middelbare schooltijd nam zijn interesse in literatuur steeds verder toe. Hij zat op het VWO van de rijksscholengemeenschap in Alkmaar, daarna op de HAVO, en vervolgens studeerde hij aan de Pedagogische Academie in Alkmaar en Bergen. Ook studeerde hij enige tijd Nederlandse taal- en letterkunde (van 1984 tot 1988) aan de UVA, maar hij maakte de studie niet af. Hij volgde een cursus creatief schrijven bij schrijver Oek de Jong en begon steeds serieuzer aan zijn schrijverschap te werken. Gedurende zijn leven schreef hij tien romans, vele beschouwingen en essays, columns, gedichten en korte verhalen en enkele pamfletten. Kort voor zijn zelfverkozen dood sprak hij in een interview met de Volkskrant over de zelfmoordpoging van zijn vader. Zwagerman bleef met het gevoel zitten dat hij voor zijn vader misschien niet de moeite waard was geweest om voor door te leven. Een gevoel dat hem de rest van leven zou blijven achtervolgen.

Debuut

Hij was 22 jaar toen in 1986 zijn romandebuut De Houdgreep verscheen. Slechts een jaar later werd verhalenbundel Kroondomein gepubliceerd en drie jaar later verscheen zijn roman Gimmick!, die hem in Nederland als schrijver bekendmaakte. In 1991 verscheen zijn roman Vals Licht. Dit werd een bestseller. Vals Licht werd in 1993 verfilmd en ontving een nominatie voor de AKO literatuurprijs. Boeken van Zwagerman werden vertaald in (onder andere) het Duits, Frans, Hongaars, Tsjechisch en Japans. Zijn columns verschenen in de Volkskrant en het NRC, zijn essays en kritieken in (o.a.) Vrij Nederland. In 2008 ontving Zwagerman 'De gouden ganzenveer,' voor zijn gehele oeuvre.

Huwelijk en kinderen

Hij trouwde met jeugdliefde Ariëlle Veerman. Uit het huwelijk werden drie kinderen geboren, maar in 2011 kwam het huwelijk na 16 jaar ten einde, waarna Zwagerman een depressie kreeg. Ook voelde hij zich fysiek uitgeput en dit werd aan een burn-out geweten. Later bleek dat hij ook de ziekte van Bechterew had, die zijn op burn-out gelijkende klachten kon verklaren. Na de huwelijksbreuk verkocht hij zijn huis aan de Nicolaas Maasstraat in Amsterdam en trok enige tijd in, in een houten zomerhuisje in Tuitjenhorn. In 2013 kocht hij een huis in Haarlem waar hij later met een nieuwe vriendin ging samenwonen.

Romans

• De Houdgreep: in 1986 debuteert Zwagerman met zijn roman De Houdgreep. Het boek wordt erg goed ontvangen. Carl Peeters noemt de roman in Vrij Nederland het meest veelbelovende debuut sinds jaren.
• Kroondomein: korte verhalen-bundel, 1987.
• Gimmick!: in 1989 verschijn zijn tweede roman, Gimmick!. Deze roman wordt alom geprezen en maakt Zwagerman bekend bij een groot publiek. De roman wordt bewerkt voor theater.
• Vals licht: verschijnt in 1991. De roman wordt genomineerd voor de AKO Literatuurprijs. In 1993 wordt de roman verfilmd door filmmaker Theo van Gogh.
• De buitenvrouw: roman, in 1994 verschenen. Stond op de longlist van de AKO Literatuurprijs.
• Chaos en rumoer: roman, verscheen in 1997.
• Het jongensmeisje: korte verhalen-bundel, 1998.
• Zes sterren: roman, verscheen in 2002.
• Duel. boekenweekgeschenk. 2010.

De romans 'De heilige geest' en 'De weddenschap' werden door zijn broer Alexander Zwagerman in 1995 en 1996 gepubliceerd. Zijn overige boeken werden door de Arbeiderspers gepubliceerd.

Dichtbundels

• De stilte ontluisterd (bibliofiel, 35 ex.) 1986.
• Langs de Doofpot: 1987. (Gedichten).
• Drie liefdesgedichten (bibliofiel, 35 ex.) 1987.
• De Ziekte van jij: 1988. (Gedichten).
• De mooiste vrouw ter wereld: (bibliofiel, 160 ex.) 1993.
• Plug-ins. 2000.
• De nomade. (bibliofiel, 140 ex.) 2000.
• Bekentenissen van een pseudomaan: 2001. (Gedichten)
• Roeshoofd hemelt: 2005. (Gedichten). Deze gedichtenbundel werd in 2007 bekroond met de Paul Snoek Poëzieprijs die eens in de drie jaar wordt uitgereikt. De bundel werd viermaal herdrukt.
• Opname (bibliofiel, 50 ex.) 2005.
• Tot hier en zelfs verder. De vroege gedichten: 2005. (Gedichten).
• Ode aan De Hout (bibliofiel, 117 ex.) 2007.
• Beeld verplaatst. 2010. (Gedichten).
• De wereld is hier: 2012. (Gedichten/keuze uit eigen werk)
• Inwaarts (bibliofiel, 650 ex.) 2013.
• Die overvloed. 2013.
• Je gaf me (bibliofiel, 75 ex.) 2013.
• Voor alles. 2014. (Gedichten).
• Voor en na het meesterwerk (met Harald Vlugt) (bibliofiel, 99 ex.) 2014.

Essaybundels en overige non-fictie

Overige non-fictie werd als volgt in druk uitgebracht.

• Collega's van God: 1993. (Essays).
• De kus van Michael Jackson: (jeugdboek). 1993.
• In het wild. 1996. (Essays).
• Pornotheek Arcadië: 2000. De bundel stond op de longlist van de AKO Literatuurprijs en van de Gouden Uil. (Essays).
• Het Vijfde Seizoen: verscheen in 2003 en stond op de longlist van de AKO Literatuurprijs en van de Gouden Uil. (Essays).
• Walhalla. 2001. (Essays).
• Landschap met klein vuil. 2001. (Gebundelde columns)
• Het wilde westen. 2003. (Gebundelde columns)
• Het vijfde seizoen. 2003. (Essays).
• Tussen droom en daad in Dubbelstad: Alkmaar in feit en fictie. 2004. (Essays).
• Door eigen hand. Zelfmoord en de nabestaanden 2005. (Essays en interviews).
• Perfect Day en andere pop-verhalen. 2006. (Essays).
• Transito. 2007. (Essays).
• De schaamte voor links (pamflet). 2007.
• Hollands welvaren. 2007. (Essays).
• Hitler in de polder & Vrij van God (pamflet). 2007.
• Alles is gekleurd. 2011. (Essays).
• Kennis is geluk. Nieuwe omzwervingen in de kunst. 2012. (Essays).
• Americana 1 & 2. (magnum opus) 2013. (Essays)
• De Stilte van het Licht. Schoonheid en onbehagen in de kunst. 2015. (Essays). Het boek kwam officieel op de dag van zijn sterven uit.

Vertalingen

Boeken van Joost Zwagerman werden vertaald in (onder andere) het Duits, Frans, Japans en Hongaars. De Buitenvrouw werd in Duitsland uitgebracht onder de titel Die Nebenfrau, en werd bekroond met de Literaire Prijs van de stad München.

Televisie

Joost Zwagerman verscheen gedurende zijn leven regelmatig op televisie. In de jaren 2003 en 2004 was hij de presentator van het programma Zomergasten. Hij ontving Hirsi Ali als gast in een van deze afleveringen, zij sprak over haar samenwerking met de (in Amsterdam vermoordde) filmmaker Theo van Gogh en de film Submission. Van 1998 tot 2000 was Zwagerman vaste gast bij het tv-programma Barend & Van Dorp. Op 22 februari 2015 was hij te gast in het programma De Kist, van de EO. Een interview over de dood. Aan het begin van het interview zegt hij dat hij bijgelovig is en de doodskist die voor het programma op het dak van een auto voor zijn deur staat, geeft hem de vrees dat de dood bij hem thuis zal komen. In het programma praat hij openhartig over zijn eigen depressies en over de mislukte poging tot zelfmoord van zijn vader en het effect daarvan op zijn eigen leven. De laatste jaren voor zijn dood verscheen Joost regelmatig in het programma De Wereld Draait Door. Op de dag van zijn overlijden kwam hij voor dit programma niet opdagen. Men kreeg vervolgens te horen dat Zwagerman niet verscheen omdat hij zelfmoord had gepleegd.

Rogi Wieg

Op 15 juli 2015 overleed Joost Zwagerman's goede vriend de schrijver en dichter Rogi Wieg. Na enkele mislukte suïcidepogingen werd Rogi Wieg euthanasie verleend wegens onverdraaglijk en uitzichtloos lijden. Wieg leed zijn leven lang al aan terugkerende depressies.

Bechterew

In het laatste interview in HP/De Tijd vertelt Joost Zwagerman aan Kellerman dat hij de ziekte van Bechterew heeft, een auto-immuunziekte waarbij men kromgroeit. Hij vertelt hoezeer de ziekte zijn leven negatief beïnvloedt. Hij heeft vaak pijn, en zijn rug zal in relatief korte tijd kromgroeien. Hij heeft last van ontstekingen aan zijn gewrichten, soms zijn ook zijn ogen ontstoken. Omdat schrijven een bezigheid is waarbij je veel op een stoel zit, overweegt hij in de toekomst om staand te gaan schrijven. Hij heeft het voornemen om in 8 jaar tijd vier boeken te schrijven.

Waarom pleegde Joost Zwagerman zelfmoord?

Toen Herman Brood in 2001 zijn leven beëindigde, schreef Zwagerman in de Volkskrant dat hij niet begreep dat Brood zijn eigen ellende belangrijker vond dan zijn dochtertje. Zwagerman heeft altijd kritisch tegenover zelfmoord gestaan, nadrukkelijk wanneer er kinderen bij betrokken zijn. Als je kinderen hebt, heb je een levenslange verantwoordelijkheid. Een kind opzadelen met 'jouw' zelfmoord heeft hem sinds de poging tot zelfmoord van zijn eigen vader, dwarsgezeten. Zwagerman was zelf vader van drie kinderen. Mede daardoor heeft niemand voorzien dat hij zichzelf ook van het leven zou beroven, hoewel hij wel vaak depressief was. Achteraf gezien waren er wellicht toch aanwijzingen dat het die kant kon op gaan. In februari 2015 schonk Zwagerman immers zijn gehele literaire archief aan het letterkundig museum in Den Haag en dat hij al jaren aan depressies leed was voor zijn vrienden en familie niet onbekend. Op 15 juli 2015 was zijn goede vriend, schrijver en dichter Rogi Wieg als gevolg van chronische depressiviteit door euthanasie gestorven. Joost hield zich begrijpelijkerwijs veel bezig met de zelfgekozen dood van Rogi.

Hoe pleegde Joost Zwagerman zelfmoord?

Op welke wijze Joost Zwagerman zijn leven heeft beëindigd is niet bekendgemaakt aangezien men er vanuit gaat dat dit mensen die al overwegen suïcide te plegen op ideeën zou kunnen brengen of het laatste zetje zouden kunnen geven.

Laatste interview voor zijn dood

Een week voor zijn dood verscheen er nog een interview met Zwagerman in HP/De Tijd waarin ook 'zelfmoord' ter sprake kwam. Zwagerman zegt daarin dat hij weleens aan zelfmoord denkt, maar slechts als een gedachte om troost in te vinden. Het idee dat je er altijd uit kunt stappen als het je teveel wordt. Vervolgens licht hij toe dat hij zelfmoord echter als een no-go-area ziet, als een taboe, zeker omdat hij kinderen heeft. Hij legt uit dat hij getracht heeft om gedachten aan zelfmoord door middel van schrijven, uit te bannen. Dat hij een week later besloten heeft om toch uit het leven te stappen, is extra wrang. Joost Zwagerman werd 51 jaar.