Creativiteit: vorm van intelligentie die je kunt ontwikkelen

We zijn er van overtuigd dat creativiteit een talent is, iets dat is aangeboren: “Ik ben niet creatief. Dat zit niet in de familie. Creativiteit is iets voor kunstenaars.” Deze opvatting wortelt in de Oudheid toen Grieken en Romeinen dachten dat creativiteit een geschenk was van de goden. De muzen bliezen bij de één bijzondere ideeën in, bij de ander niet. Met de aftakeling van het bijgeloof in goden werd de natuur schenker van creativiteit. De mythe bleef zo in stand, zij het in gewijzigde vorm. Tegenwoordig zijn we weer een stap verder. De onvoorspelbaarheid van kunst wordt geaccepteerd en daarmee ook enigszins gedemystificeerd. Want wat blijkt? Creativiteit kun je ontwikkelen.

Vorm van intelligentie

In de 19e eeuw werd creativiteit gezien als een uitzonderlijk aangeboren talent, en nog steeds geloven veel mensen in deze Romantische visie. Omdat het creatieve proces te onvoorspelbaar is, hield de wetenschap zich lange tijd afzijdig. Dat veranderde met de komst van de chaostheorie die ruimte laat voor onvoorspelbaarheid. De acceptatie was een feit in 1950 toen de Amerikaanse psycholoog John Guilford meldde dat creativiteit beschouwd moet worden als een vorm van intelligentie, die echter niet gemeten kan worden in klassieke intelligentietests:

“Creatief denken heeft te maken met denkvermogens die iedereen heeft en kan ontwikkelen, namelijk waarnemen, associëren, beelden, verbeelden, overeenkomsten herkennen en het geheugen gebruiken.”

Dit was het startsein voor vele onderzoeken naar creativiteit en onderliggende denkvermogens. Bovendien ontstonden er centra die ervan uitgaan dat elke mens de mogelijkheden bezit om creatief te zijn en deze vermogens kan stimuleren.

Definitie

Doordat creativiteit nog steeds ongrijpbaar is, laat het zich op vele manieren definiëren. Enkele van de vele pogingen in omloop:

T.S. Eliot: Creativiteit is een vorm van elegant stelen.
E. de Bono: Creatief denken is op een provocatieve manier jezelf in twijfel trekken.
A. Osborn: Creatief denken is toegepaste verbeelding.
Kunzendorf: Creatief is alles wat achteraf zowel verrassend, origineel als ter zake blijkt, wat het vooraf niet leek te zijn.

Complex en onvoorspelbaar
Alleen al uit deze kleine greep blijkt hoe complex en onvoorspelbaar creativiteit is. Wetenschappers hebben daaraan nog enkele eigenschappen toegevoegd die steeds blijken terug te keren:

het doorbreken van denkpatronen, en
het leggen van gunstige verbanden die eerder niet bestonden.

Routine

Routinematig informatie opnemen, verwerken en terughalen maakt ons leven efficiënter. Tafeltjes uit het hoofd leren, Franse vervoegingen, je stropdas knopen, drie keer zoenen, het maakt dat we verschillende dingen tegelijkertijd kunnen doen. Na de eerste autorijles ben je bekaf door alle vreemde handelingen die je hebt moeten verrichten. Maanden later rijd je gedachteloos de bekende weg naar huis. Autorijden en de weg naar huis vinden, is tot een patroon ingesleten.

Patronen
Zo kunnen we ontzettend veel en alle mogelijke informatie in patronen opslaan. Dankzij patronen kunnen we objecten en situaties snel herkennen, ontbrekende informatie aanvullen, conclusies trekken en zelfs voorspellingen doen. We ontwikkelen voorkeuren, onze eigen manieren van doen, gewoontes. Zo lossen we ook op onze specifieke manier problemen op. Vaak gaat dat vlot op de door ons beproefde wijze. Maar niet altijd…

Blinde vlek
Want doordat we ons niet meer echt bewust zijn van onze individuele denkpatronen, roesten we vast in onze gewoontes. Ontstaan er blinde vlekken. Door onze ingesleten manier van denken en kijken, staan we niet meer open voor andere manieren. Het gigantische succes van logische denkpatronen, de ervaring - wat we noemen ‘het gezonde verstand’ - leidt tot een dominante voorkeur voor logisch denken. Terwijl dit niet altijd de beste manier is om tot een oplossing te komen.

Verbanden

Creatief denken daarentegen heeft te maken met het leggen van gunstige verbanden die eerder niet bestonden. Daarbij spelen onbewuste processen een belangrijke rol. Een voorbeeld is de ontdekking van het klittenband die te danken is aan de zaadbollen van het kleefkruid: twee bolletjes hechten op elkaar, zoals ze ook aan je trui of in de vacht van een dier blijven plakken (waardoor ze verspreid worden).

Oordelen

Toeval alleen leidt echter nog niet tot creativiteit! Het brein moet in staat zijn het toeval te interpreteren. Oordelen helpt daarbij. Is iets nuttig of niet, relevant of niet, mooi of lelijk?Als een hondentrainer de kleefkracht van de zaadbollen had opgemerkt was het klittenband misschien niet uitgevonden. Darwin heeft ‘the origin of the species’ ontdekt doordat hij de aardbol rondreisde en verbanden kon leggen tussen wat hij op die reizen zag. Had hij zich in een laboratorium opgesloten dan was dit niet gebeurd (of had hij heel andere dingen ontdekt).

Creativiteit ontwikkelen

Moeten we nu concluderen dat iedereen even creatief is? Nee, allicht niet. Niet iedereen wordt een Leonardo Da Vinci. Maar ook niet iedereen wordt een miljonair, of een topatleet. Daarom kun je nog wel gaan sporten, een onderneming opzetten, een zangles volgen. Maar wel in het volle besef van je eigen grenzen, je eigen niveau. Ontwikkel dus je creativiteit, die creatieve denkvermogens, je zult er veel profijt van hebben!