De geitenwollen sok: de sok, de sik en het symbool

De drie betekenissen van 'De geitenwollen sok' lijken op de verste verten niet op elkaar. Wel leuk om ze even te bekijken. De geitenwollen sok nummer 1: de moeder aller sokken. Van oorsprong grijs gemêleerd, gedragen in de oer-Hollandse klomp en zelf gebreid door plattelandsvrouwen. De geitenwollen sok nummer 2: de wereldvreemde non-conformistische hervormer met baardje (sik) en brilletje. De geitenwollen sok nummer 3: de gepensioneerde of rentenierende zakenman die zo wil aantonen dat het succes hem niet naar het hoofd is gestegen. Maar wat heeft de geit met die geitenwollen sokken te maken? Eigenlijk niets. Het is dus de geitenwollen sok die niet van geitenwol is.

Geitenwollensok nummer 1: de sok

Al eeuwenlang wordt de eenvoudige geit geassocieerd met de arme plattelander die ijverig en stoer het land bewerkt.

• De geit die met heel weinig genoegen kan nemen en in geval van nood zelfs genoeg heeft aan boomschors.
• De boer die met weinig genoegen moet nemen. Zwoegend achter de ploeg in de hoop op een redelijke oogst.

Een oogst die in sommige gevallen als belasting voor de hoge heren dient, maar ook zijn groot gezin van voedsel moet voorzien. Het is dus geen toeval dat de geit ´de koe van de armen´ werd genoemd. In de loop der eeuwen verandert er niet al te veel aan de status en positie van de arme keuterboer. Hooguit ontwikkelt zijn materiaal een beetje mee, maar blijft primitief. In het begin van de vorige eeuw tijdens en na de industriële revolutie trekken veel boeren naar de stad in de hoop een betere toekomst op te bouwen. Vaak tevergeefs. De boeren die 'achterblijven', vooral in het noorden en oosten van het land, worden er zeker niet beter van. Deze boer kennen we van schoolplaten en de eerste foto's. Armoedig en de voeten gestoken in klompen. Maar wel warm, want om die voeten zit een paar geitenwollen sokken.

Wat heeft de geit met deze geitenwollen sokken te maken

Niets: De geitenwollen sok is gebreid van schapenwol.
De geit heeft niets met één van de meest besproken sokken te maken. Een verklaring voor deze naam kan de associatie zijn met hetgeen hierboven is omschreven. De moeder aller sokken, zoals de geitenwollen sok ook wel wordt omschreven, wordt in die tijd gebreid van schapenwol, meestal door de boerin zelf. Op het platteland breit dan bijna iedere vrouw.

Schapenwol wordt bewerkt tot breiwol

Ook al heeft de boer zelf geen schapen, aan schapenwol is geen gebrek. De boerin kan heel gemakkelijk aan de nodige schapenwol komen. Door de uitvinding van de machines zijn kleine bedrijfjes ontstaan die bij boeren met schapen de ruwe wol kopen. Die bedrijfjes bestaan uit spinnerijen, weverijen en breierijen. In de spinnerijen wordt de ruwe schapenwol bewerkt tot breiwol. De wol wordt krimpvrij gemalen en gekleurd: grijs gemêleerd. In de weverijen en breierijen worden uiteindelijk truien, vesten en andere producten geproduceerd. De arme boerin is niet geïnteresseerd in die laatste producten, omdat deze veel te duur zijn. Zij wil alleen maar wol om zelf mee te breien. Deze wol wordt geleverd via de wolwinkelwagen die regelmatig de boerderijen bezoekt. Daarin kan de boerin alle benodigdheden voor het breien kopen. Van breinaalden tot stopgaren. Maar de industriële revolutie en de snelle ontwikkelingen die daaruit voortvloeien zorgen in de loop van de twintigste eeuw voor veranderingen. Kunstvezel wordt uitgevonden. De schapenwol wordt dan met de kunstvezel gecombineerd. Twente ontwikkelt zich tot een textielgebied, waardoor kleine bedrijfjes en de wolwinkelwagen verdwijnen. Grote breimachines breien dan de producten, waaronder de geitenwollen sokken met nog wel de typische kenmerken: Dik, warm en grijs gemêleerd. Inmiddels zijn ook veel van deze bedrijven verdwenen. De wol gaat naar China. Maar de geitenwollen sok is er nog. Heel voorzichtig verschijnen ze in verschillende kleuren op de markt.

Geitenwollen sok nummer 2: de sik

de wereldvreemde non-conformistische hervormer in wollen kleding en een sik

De roerige jaren zestig van de vorige eeuw. Een decennium, waarin veel maatschappelijke veranderingen plaatsvinden.
Er wordt tegen de gevestigde orde aangeschopt. Met name jongeren laten dit zien via de hippiebeweging met flower power en in Nederland onder andere met de provo's. Ongekende taferelen voor de 'keurige gehoorzame' burger. Het verschil met deze burgers komt onder meer tot uiting in de kleding. Veel kleur, veel wol. Maar zoals zoveel bewegingen ebt deze langzaam weg. Het hippietijdperk is voorbij. Na de jaren zestig ontstaat een beweging die zich bekommert om het milieu en de natuur. Om hun ideeën kracht bij te zetten gaan de personen bewust een beetje buiten de maatschappij staan. Ook nu uiten zij dat door uiterlijke kenmerken. De activisten breien uit milieu-overwegingen hun eigen truien, jassen, mutsen, kousen en sokken. De mannen uiten dat, naast hun wollen kleding, door het kweken van een sikje. Door deze combinatie ziet iedereen dat hij een alternatieveling is. Inmiddels behoort het grootste gedeelte van deze alternatievelingen nu tot het huisje, boompje, beestje type, op enkele van die geitenwollen sokkentypes na.

Wat heeft de geit met deze geitenwollen sokken te maken

Een klein beetje: de sik. Het geitenwollen sokkentype wordt geassocieerd met een type man dat in de 'seventies' is blijven hangen. Zijn sikje als opvallend kenmerk. Het sikje zoals het sikje van een geit. Hij is blijven hangen in de 'goeie ouwe tijd' en gaat dus niet mee in de nieuwe ontwikkelingen: De wereldvreemde non-conformistische hervormer met baardje en brilletje, volgens de Dikke Van Dale. Omdat deze woordenboekomschrijving door de doorsnee Nederlander niet dagelijks zal worden gebruikt, krijgt dit type man de naam: De geitenwollen sok.

De geitenwollen sok nummer 3: het symbool

De geslaagde man die heel gewoon is gebleven

Dan is er nog de rijke, geslaagde en tevreden mens. Hij wil niet uitbundig laten merken dat hij rijk en geslaagd is. Doe maar gewoon is zijn devies. Dan loop je in je tuin niet in een driedelig pak rond, maar op slippers in geitenwollen sokken om vooral maar duidelijk te maken hoe gewoon hij gebleven is.

Wat heeft de geit met deze geitenwollen sok te maken

Helemaal niets. Het omschreven type draagt wel geitenwollen sokken die dus schapenwollen sokken zijn. Hij staat symbool voor de geslaagde bescheiden zakenman.