Langgevelboerderij en vierkantshoeve geen vergane glorie

De types van oude boerderijgebouwen onderscheiden zich vaak van streek tot streek. Twee veel voorkomende oude modellen van boerderijen, in het zuiden van Nederland, zijn de langgevelboerderij en de vierkantshoeve. Door een andere bedrijfsvoering dan voorheen verdwijnen de oude boerderijen echter steeds meer tenzij ze om cultuurhistorische waarden worden gerenoveerd en behouden blijven. In veel gevallen krijgen de oude gerenoveerde boerderijen een andere functie of worden omgebouwd tot vakantieverblijven wat goed is voor het toerisme. Dit soort vakantieverblijven komt vooral voor in de heuvelgebieden van Zuid-Limburg.

Trotse eigenaren

Een boerderij is een agrarisch gebouw dat gebruikt wordt als veehouderij, opslag voor landbouwmachines en woonruimten. Tevens hoort bij een boerderij, afhankelijk van het model, een binnenplaats, een tuin, schuren, stallen en silo´s. Oude boerderijen zijn getuigen van een stuk geschiedenis en hebben vaak trotse eigenaren.

Hallenhuisboerderij

De vorm van een boerderij is door de eeuwen heen steeds aangepast aan de landbouwomstandigheden, de beschikbaarheid van grondstoffen en de bedrijfsvoering. Veel oude types zijn afgeleid van het zogenaamde hallenhuismodel dat meestal een rechthoekige vorm had. Het hallenhuis was het belangrijkste type tot na de middeleeuwen. Daarna zijn uit het hallenhuis verschillende varianten ontstaan. Vanaf de zeventiende eeuw werden de woning, stal, schuur en dorsvloer onder één dak gebracht. Uiteindelijk ontstond uit dit type de langgevelboerderij.

Langgevelboerderij

Het type langgevelboerderij is vooral verder ontwikkeld in de achttiende en negentiende eeuw. Een langgevelboerderij is een model dat veel voorkomt in het oosten van de provincie Noord-Brabant en in het noorden van de provincie Limburg. Dit model boerderij wordt gekenmerkt door de lange gevel evenwijdig aan de straat die voor de boerderij is gelegen. Het woongedeelte en het deel waar wordt gewerkt zijn meestal gescheiden door een brandmuur.

Alles onder één dak

Een langgevelboerderij had alle functies onder één dak. Toch waren er vroeger soms wel kleine bijgebouwen zoals een broodhuisje dat om veiligheidsredenen apart stond. Ook het toilet was apart en soms bevonden zich losse varkensstallen en kippenhokken naast de boerderij. Langeveltypes werden gebouwd tot het midden van de twintigste eeuw. Aan het eind van die eeuw verschenen echter weer langgevelboerderijen in retro-stijl.

Vierkantshoeve

Eveneens afgeleid van het hallenhuis is de boerderij met vierkante grondvorm die daarom vierkantshoeve wordt genoemd. Een vierkantshoeve wordt echter ook wel kwadraathoeve of carréboerderij genoemd. Deze vorm komt vooral voor in de provincie Limburg en met name in het zuiden van Limburg. De vierkantshoeve is ontstaan uit noodzaak voor meer werkruimten en opslagruimten. Uitgaande van een langwerpig model werd het eerst een L-vorm, daarna U-vorm en tenslotte de vierkante vorm. Op de binnenplaats van de vierkantshoeve bevond zich vroeger meestal een mestvaalt. De vierkantshoeve heeft vaak een grote inrijpoort in de voorgevel of achtergevel waardoor wel eens een verband wordt gelegd met de Romeinse villa hoewel beide gebouwen historisch niets met elkaar te maken hebben.

Gespecialiseerde bedrijven

Tegenwoordig komen zeer veel verschillende vormen van boerderijen voor. Heel vroeger was een boerderij een bedrijfje hoofdzakelijk voor zelfverzorging. Die zelfverzorging ging zo ver dat in rustige tijden kleding voor eigen gebruik werd gemaakt waar zelf garen voor werd gesponnen. Ook allerlei gebruiksvoorwerpen werden zelf vervaardigd. Tegenwoordig is een boerderij een gespecialiseerd bedrijf met meestal slechts één bedrijfstak zoals varkens, melkkoeien, schapen of kippen. Soms is er ook geen sprake meer van het bewerken van landbouwgronden. De vorm van de boerderij is daar aan aangepast.

Glorie van oude boerderijen

Maar de oude boerderijen zoals de langgevelboerderij en de vierkantshoeve worden vaak gerenoveerd om ze te behouden en daarna voor andere doelen te gebruiken. Vaak zijn dat woonruimten waarbij de vroegere werkruimten en opslagruimten worden verbouwd tot verblijfsruimten zoals extra grote woonkamers of slaapkamers. Ook wordt, vooral de vierkantshoeve, vaak verbouwd tot recreatieproject met vakantiewoningen. Vooral de hoeven die op speciale plekken staan met fraai uitzicht of in heuvelgebieden in Zuid Limburg zijn daardoor zeer in trek bij toeristen. De glorie van dit soort boerderijmodellen is daarom zeker geen gepasseerd station.