De Apologie van Socrates

Een van de eerste werken die Plato heeft geschreven, is de Apologie van Socrates. Socrates was aangeklaagd en moest zich verdedigen voor de rechtbank. Zijn verdedigingsrede is niet bewaard gebleven. Wel hebben we de rede van Plato, die ongeveer 10 jaar na dato is geschreven. Dit is een redelijk betrouwbaar verslag, hoewel niet letterlijk, van wat Socrates heeft gezegd. De Apologie bestaat uit drie delen: Het eigenlijke verweer, Sokrates' voorstel van de straf en zijn reactie op het doodvonnis.

Het verweer van Socrates

In 399 voor Christus moest Socrates voor de rechtbank verschijnen. In zijn verweer tegen zijn aanklagers onderscheidde Socrates de oude en nieuwe aanklagers. De oude aanklagers waren degenen die hem al jarenlang al in een kwaad daglicht stelde en hem ervan beschuldigde een sofist te zijn. Socrates gruwde van het idee, want hij vond sofisten bedreigers. Deze aanklacht was ook vals, want anders dan sofisten vroeg Socrates geen geld voor zijn lessen.

De nieuwe aanklagers waren degenen die hem voor de rechtbank hadden gesleept. In de Apologie worden Anytos, Meletos en Lykon genoemd. Socrates werd door hun beschuldigd van goddeloosheid, hij zou de goden van de stad niet eren en nieuwe invoeren. Daarnaast zou hij ook de jeugd bederven. Socrates verdedigd zich hiertegen door te zeggen dat hij met zijn filosofiepraktijken zich in dienst van de godheid heeft gesteld. Hij was dus niet ongodsdienstig. Ook bedierf hij de jeugd niet. Hij leerde hen juist kritisch naar zichzelf en anderen te kijken. Zij hadden dit nodig en Socrates vond dat omgaan met hem juist goed voor ze was.

Na de verdedigingsrede oordeelde de jury dat hij toch schuldig was. De aanklager eiste de doodstraf. Zoals toen gebruikelijk was, mocht de aangeklaagde een tegenvoorstel doen.

Het tegenvoorstel van Socrates

In het Atheens rechtssysteem was mogelijk te onderhandelen over de straf. Eerst deed de jury een voorstel, daarna deed de tegenpartij een tegenvoorstel. De jury koos vervolgens uit de twee voorstellen. Nadat de jury een voorstel had gedaan, had Socrates er verstandig aan gedaan verbanning voor te stellen. De jury had dan waarschijnlijk hiervoor gekozen. In plaats daarvan doet Socrates het tegenovergestelde: hij vroeg een beloning. Dagelijks een gratis maaltijd op koste van de staat, of, als de jury het hem niet gunt op zijn hoogst een geldboete, die zijn vrienden wel voor hem zullen betalen. De jury voelde zich waarschijnlijk niet serieus genomen en een meerderheid koos voor de doodstraf.

Socrates' reactie op het doodvonnis

Nadat het vonnis geveld is, mag Socrates nog eenmaal spreken. Hier vertelt hij dat hij niet bang voor de dood is. Het enige waar je als mens op moet letten, is of de daden die je doet wel rechtvaardig zijn. Wanneer je een goed leven leidt, hoef je niet bang te zijn voor de gevolgen. Hij wil nu liever sterven dan als lafaard eindigen. Ook betoogt hij dat bang zijn voor de dood iets doms is. Hoe het leven nu is, kun je weten, maar het leven na de dood is onbekend. Het kan ook een zegen voor de mens zijn. Socrates wist dat onrechtmatig handelen verkeerd was en hem schade deed. Van de dood kon hij dat niet zeggen en daarom verkoos hij te sterven boven verkeerd handelen. Socrates was ervan overtuigd dat hij zijn hele leven goed gehandeld had. Hij kon daarom met zekerheid zeggen dat hij, of de jury hem nou vrijliet of niet, hij zijn optreden en handelen niet zou veranderen.

Na de veroordeling wordt Socrates in gevangenschap genomen, alvorens hij werkelijk de gifbeker moet drinken. Zijn laatste dagen en gesprekken zijn opgenomen in de Kriton, een ander boek van Plato.