Saffraan, geschiedenis en verhalen van een crocus

Het woord 'saffraan' is afgeleid van het Arabische za'faran, dat geel betekend. Niet verwonderlijk als je het mooi oplossen van die kleurstof in water waarneemt. Ook in veel andere talen heeft de naam dezelfde oorsprong. Chinees: Fan-Hung-Hua, Duits: Safran, Engels: Saffron, Frans: Safran, Italiaans: Zafferano, Japans: Safuran, Portugees: Saffrao, Russisch: Shafran, Spaans: Azafran, Zweeds: Saffran, Latijnse naam: Crocus sativus L.

Saffraan in Grieks-Romeinse tijd

Saffraan komt voor in het Oude Testament, en wel in Het Hooglied 4:13-14: „Uwe scheuten zijn een paradijs van granaatappelen, met edele vruchten, cyprus met nardus, nardus en saffraan, kalmus en kaneel...". In de Grieks-Romeinse tijd werd die dure saffraan zelfs uitgestrooid op de vloeren van de theaters en openbare ruimten, bij wijze van reukwerk. Van de extravagante Heliogabalus, Romeis keizer in 220, werd gezegd dat hij zich baadde in water dat met saffraan geparfumeerd was. In 960 kweekten de Arabieren saffraan in Spanje. Men neemt aan dat de saffraan in de dertiende eeuw in Italië, Frankrijk en Duitsland ingevoerd werd door de kruisvaarders, die de knollen mee brachten uit Klein Azië.

Zware straffen voor vervalsing

Toen deze dure specerij zich in Europa enige populariteit verwierf als kleur- en smaakstof voor de voedingsmiddelen, nam de vervalsing hand over hand toe, totdat bijzonder strenge wetten werden ingevoerd om de kwaliteit te beschermen. In 1358 werd in Neurenberg Duitsland een strenge controle op saffraan (Saffranschau) ingesteld, om vervalsingen tegen te gaan. Alle specerijhandelaren werden verplicht hun saffraan aan een kritisch onderzoek te onderwerpen. In 1444 werd een man Findiker die geknoeid had met de kwaliteit van dit product gevangen genomen en de ongelukkige werd, samen met zijn nagemaakte saffraan, levend verbrand. In 1456 werd Elss Pfragerin in Neurenberg voor hetzelfde vergrijp levend begraven. Later werden in Duitsland de straffen wat verzacht en werd men niet meer ter dood gebracht, maar moest men hoge boetes betalen. De bijzonder strenge controle van deze specerij bleef echter tot 1797 van kracht. Een dergelijke controle op saffraan werd ook elders in Duitsland uitgeoefend en ook in Frankrijk, waar koning Hendrik II, die het kweken van saffraanknollen aanmoedigde, in 1550 bepaalde hij, dat een ieder die saffraan namaakte, veroordeeld zou worden tot lijfstraffen.

Waarschijnlijk werd de plant tegen het eind van de veertiende eeuw in Engeland binnengesmokkeld door een pelgrim uit het Heilige land, die met gevaar voor eigen leven, een knol verstopt had in zijn holle staf. Of deze legende nu op waarheid berust of niet, het is een feit dat in de zestiende eeuw op grote schaal saffraan verbouwd werd in Essex, in de omgeving van een stad, die later de naam Saffron Waldon kreeg, naar het gewas dat meer dan vier eeuwen lang in die streek zou groeien en bloeien. De saffraankwekers daar werden crokers genoemd. In de tijd van Shakespeare werd saffraan veel gebruikt om etenswaren van allerlei soort, zoals bijvoorbeeld cake en gebak, te kleuren en te kruiden.

In de Oriënt werd saffraan eeuwenlang gebruikt in een parfum, dat bij wijze van welkom over de kleding van de eerbiedwaardige gasten gesprenkeld werd. In India werd saffraankleurstof gebruikt voor de kastetekens van de rijken.

Saffraan als geneeskruid

Vroeger dacht men dat saffraanthee een opwekkende werking had en de mens optimistisch maakte. In het zestiende eeuwse Engeland zei men van een vrolijk, opgewekt persoon, dat hij „in een zak met saffraan geslapen had". Saffraanthee werd in het drinkwater van kanaries gedaan en Ierse vrouwen verfden hun lakens met saffraan om hun ledematen sterker te maken.
300 jaar geleden stond saffraan hoog aangeschreven als geneesmiddel; men beschouwde het als opwekkend en krampstillend, het werd gebruikt als menstruatiebevorderend medicijn, en als middel ter behandeling van dysenterie, mazelen en geelzucht.

Het jaar 1670 was het hoogtepunt van het saffraangebruik als geneesmiddel. In dat jaar publiceerde Hertodt in Jena Duitsland een dik boekwerk, getiteld Crocologia, waarin hij de lof zong over de doeltreffende werking van dit panacee. Volgens Hertodt kon saffraan alle ziekten, van eenvoudige kiespijn tot en met de pest, uitbannen. Van de 16de tot de 19de eeuw werd saffraan ook verwerkt in de pijnstillende Laudanum samen met opium, kaneel en kruidnagel.

Wetenschappelijk onderzoek

In onze tijd wordt saffraan in de westerse wereld in de geneeskunde nauwelijks meer gebruikt; toch is er wel wetenschappelijk onderzoek dat sommige oude medicinale toepassingen van saffraan bevestigen. Zo adviseert de officiële Duitse Commission E saffraan als sedativum bij slapeloosheid en als spasmolyticum bij maag- en darmproblemen. Wetenschappelijk onderzoek ondersteunt vooral de werking op de bloedvaten: cholesterolverlagend, verbetering van de bloedcirculatie en zuurstofvoorziening, vooral in de kleine bloedvaten van de ogen.

Merkwaardig is ook de invloed van saffraanextract op leer en geheugenprocessen bij dierproeven.
En dan vergeet ik nog bijna de anti-kanker, anti-inflammatoire en anti-oxydantwerking. Veel positieve anti-werkingen dus. Zou er dan toch iets waar zijn van de wonderbaarlijke werkingen die Hertodt in zijn ‘Crocologia’ bezong?