Melissae folium 100 jaar geleden

In de apothekersboeken van 100 jaar geleden en ook in de moderne monografieën werden en worden de stoffen besproken die voor medicinale doeleinden gebruikt worden. Vroeger waren dat hoofdzakelijk natuurlijke stoffen, vooral planten. Het waren dikwijls sterk werkende, min of meer giftige planten, maar ook zeer onschuldige planten zoals citroenmelisse die, in de positieve zin, niet zo sterk werkzaam zijn. Het was en is nog steeds de bedoeling van deze apothekersboeken om exact aan te geven welke delen van de plant gebruikt worden en hoe de kwaliteit moet zijn.
Bij Citroemelisse was het vooral het blad dat gebruikt werd. Het is het voor de bloeitijd geplukte blad van Melissa officinalis L. (Dicotyleae, Sympetalae, Tubiflorae, Labiatae). De C. M. N. (Codex Medicamentorum Neerlandicum) geeft aan als stamplant Melissa officinalis var. typica L.
Namen: Melisseblad (Ned.) ; Feuille de melisse (Fr.) Melissen-, Zitronenmelissenblatt (D.) ; Balm Leaf (Eng.).

Afkomst

Het melissekruid is inheems in het Middellandse Zeegebied, het werd als bijenplant en als geneeskrachtige plant gekweekt in Duitsland, Frankrijk en Zwitserland.

Inzameling en bereiding

Het melisseblad moest voor de bloeitijd ingezameld worden, omdat tijdens de bloei en de vruchtzetting het aangename, citroenachtige aroma verdwijnt en er in de plaats een onaangename geur, wandluisachtige geur kan ontstaan. De geplukte bladeren moeten onmiddellijk worden gedroogd en zorgvuldig in goed gesloten vaten bewaard om de aangename geur te behouden.

Macroscopische kenmerken of het uiterlijk van het gedroogde blad of kruid.

Gesteeld, eivormig, hartvormig blad, met dunne, ruwe, op de boorden getande bladschijf, tot 5 cm. lang, aan de bovenzijde donkergroen, helderder getint aan de onderzijde heeft het een vinnervig bladgeraamte. De geuk en smaak zijn licht kruidig.

Bestanddelen of werkzame stoffen in Mellisseblad

Melissebladeren bevatten ca. 0,1 procent vluchtige olie met citronellal, citral, geraniol en linaloöl, bovendien ca. 4 procent looistoffen, een bitterstof en hars.
Het verse melissekruid bevat slechts 0,014 procent vluchtige olie. Het gehalte stijgt, ten koste van het aroma, tijdens de bloei tot 0,104 procent. Begrijpelijk dat melisseolie een zeer kostbaar product is dat moeilijk te verkrijgen is. De meeste in de handel verkrijgbare melisseolie werd gemaakt door destillatie van citroenolie of citronellenolie op mellissekruid. De melisseolie uit de handel zo schrijft de P. B. IV is dan een ’kleurlooze of geelachtige vloeistof, kenmerkend en aangenaam van reuk, met niet altijd gelijke samenstelling.

Onderzoek en vervalsingen van Melisse

Melissebladeren mochten volgens de C.M.N. (Codex Medicamentorum Neerlandicum) niet meer dan 2 pct. stengels bevatten, die niet dikker dan 3 mm zijn. Bij verbranden mocht het niet meer dan 10 pct. as en niet meer dan 1,5 pct. ruw zand bevatten. De P. Helv. V (Zwitsers apothekersboek) liet toen 13 pct., het DAB. 6 (Duits arsenijboek) 14 pct. as toe.
Vervalsing kwamen vroeger voor met bladeren van andere Lipbloemigen, o. m. van Nepeta cataria,L., var. c i t r i o d o r a , BENTHAM (Kattekruid), die min of meer dezelfde geur hebben. De bladeren van het kattekruid zijn echter aan de onderkant grijs-viltig behaard en kunnen ook microscopisch herkend worden. Bijmenging van stengels verraadt zich microscopisch door de aanwezigheid van houtige elementen.
Melissa officinalis var. hirsuta BENTHAM, uit Zuid-Europa, heeft grotere, hartvormige bladeren die minder aromatisch zijn.
Het is voorgekomen dat bladeren van Stachys officinalis (Betonie) en van BalIota nigra met melissebladeren waren vermengd.

Farmacodynamische eigenschappen en geneeskundig gebruik

Het melisseblad werd toen zoals pepermunt, als een aromatisch maagmiddel en ook dikwijls als smaakcorrigens gebruikt. In de volksgeneeskunde werd melissewater ook als eerste hulpmiddel veel gebruikt onder andere voor kinderen tegen darmkrampen, bij koliek, onrust en nerveuze hartkloppingen.

Farmaceutische bereidingsvormen in die tijd

De officinale Spiritus aromaticus werd o. m. met melisseblad bereid. Met de melisseolie werd een Melissae Spiritus bereid, die als smaakcorrigens van de Arsenicalis Solutio Fowleri dient. De Aqua Melissae was een mengsel van melissespiritus en water.
In de Belgische Farmacopee van 1930, 4de uitgave, werden nog Melissae folium, Melissae essentia, Melissae spiritus en Melissae aqua beschreven. De Spiritus aromaticus, samengestelde melissespiritus of ook wel Carmelietenwater genoemd, werd gemaakt met 200 delen verse melissebladeren, 40 delen verse citroenschil, 10 delen kaneelbast, 10 delen kruidnagel, 10 delen koriandervrucht, 10 delen engelwortel, 1000 delen alcohol van 80° en 500 delen water.
Melissae spiritus werd samengesteld uit 10 delen melisseolie met 990 delen alcohol van 80° en het melissewater, melissae aqua was dan weer samengesteld uit 30 delen melissespiritus met 970 delen water.

Bewaren van gedroogd blad

Melissebladeren moesten in goed gesloten vaten bewaard worden. Stamm en Wilmer (Pharmacia, 1934) vonden bij het bewaren in papieren zakken na 1 jaar een vermindering van 55,5 procent aan vluchtige olie. Ze moesten ook buiten invloed van het licht bewaard worden