Koriander, een carminativum en meer

Koriander is een kruid dat al in bijbelse geschriften wordt genoemd. In Exodus wordt manna vergeleken met koriander: 'En het huis Israëls noemde zijnen naam Man; en het was als korianderzaad, en de smaak daarvan was als honingkoeken.' Iemand die niet beter weet en de plant tegenkomt als de zaden nog groen zijn, zou zeker niet aan honing denken. De plant ruikt dan uitgesproken onaangenaam. Koriander kreeg zijn naam van het Griekse koris, wandluis. Bij het drogen en rijper worden van de vruchtjes vindt een chemische omzetting plaats, die verantwoordelijk is voor de verandering in geur. Het 'stinckende cruyt' van Dodoëns geurt als het rijp is een beetje naar oranjebloesem, maar in feite geurt het natuurlijk naar koriander. In de plantensymboliek staat koriander om deze reden voor 'verborgen verdienste'. De olie uit de rijpe zaden wordt in parfum verwerkt en de droge zaadjes die aan geurigheid winnen met het verstrijken van de tijd, gaan in reukzakjes en potpourri's. Bij de bereiding van Spiritus aromaticus, het Karmelietenwater van vroeger, wordt koriander gebruikt, samen met melisse, kaneel, nootmuskaat en kruidnagel.

Werking op de geest

De onrijpe zaden werden vroeger met wantrouwen bekeken: 'Dat de geheele versche plant als ook de zaaden nadeelig kunnen zijn, bewijzen de bedwelmende reuk en de opgemerkte gevolgen' zegt Houttuyn. Dodonaeus waarschuwt een ieder die de gevaarlijke 'hindernisse' neemt: 'Die gruene coriander inghenomen, maeckt heescheyt, rasernie ende dullicheyt den dronckenscape ghelyck'. Dodoens duidt hier waarschijnlijk op zijn licht euforiserende en sedatieve werking op de geest.

Carminativa

Van Maerlant dicht: ''Getempert wel int gevoech sijn saet es nuttelec ghenoech want ets goet ter couder maghe, ende et mach den wint verjaghen, als ment met andere spisen ontfaet.'. Koriander hoort net zoals Venkel en Dillezaad bij de verwarmende en ontkrampende kruiden, de zogenaamde carminativa. Vanwege deze carminatieve en pijnstillende werking bij krampen is het zaad onderdeel van de Tinctura Sennae compositae, een laxeermiddel uit de apotheek. 'Het grootste voordeel dat ik rechtstreeks als artsenijmiddel daar van gezien heb, is, dat het met de senna-bladen getrokken derzelven pijnelycke werking niet alleen tegenhoud, maar ook de onaangename smaak verbeterd; genoeg voordeel van een zo goedkoop middel...' schrijft Houttuyn. Het werd in laxeerthee verwerkt niet alleen om de spijsvertering te bevorderen maar ook om de krampen die Sennablaadjes kunnen veroorzaken, tegen te gaan.

Hormonale werking?

De faam dat koriander op de geslachtsorganen werkte, vrouwen vruchtbaar maakte en menstruatiestoornissen tegenging, maakte het kruid tot een bestanddeel van liefdesdranken. Ook het sterk geurende bladgroen (Chinese peterselie) zou afrodisiace of de geslachtsdrift prikkelende eigenschappen hebben. In de verhalen van 1001 nacht speelt koriander een rol in sterke staaltjes van potentie. Als men gelooft in zijn kinderen voort te kunnen leven, ligt in de liefdeverwekkende eigenschappen van koriander mogelijk de verklaring voor het Chinese geloof dat wie koriander eet, onsterfelijkheid verkrijgt.

Koriander botanisch

Koriander is afkomstig uit het Middcllandse-Zeegcbied. Het is een éénjarige plant, die zo'n 80 cm hoog kan worden. De zaadjes kiemen snel en gemakkelijk, dus het is niet nodig om het zaad op te jagen door te vloeken zoals vroeger blijkbaar werd gedaan met traag kiemende zaden. Even geruisloos verloopt de verdere ontwikkeling. Koriander is goed opgewassen tegen eventuele verwaarlozing. Mogelijk handhaaft hij zich zo voortreffelijk door de lucht die hij verspreidt, die schadelijke insecten op een afstand houdt. In mijn moeilijke Franse tuin is het een van de weinige planten die zichzelf moeiteloos uitzaait.

Koriander in de keuken

Men kan korianderzaad het best splijten en even voorweken, als men het in droge gerechten wil verwerken. Dit splijten gaat heel gemakkelijk door het zaad tussen duim en wijsvinger te rollen. In de keuken geeft koriander een hoogst persoonlijke noot aan allerlei gerechten. 'In pulvere ghestroyl met spisen, maeckt se smakender van goeder wisen' (Van Maerlant). En niet alleen in spijzen: de vruchtjes worden samen met jeneverbessen ook voor de bereiding van gin gebruikt. Als ketoembar is koriander een kruid dat zich niet weg laat denken uit de Indonesische keuken. Met djinten (komijn) is het bijvoorbeeld een onmisbaar onderdeel van nasi-goreng. In India wordt het kruid dhania genoemd en is het in gemalen vorm een bestanddeel van curry's.

Ook in zoete gerechten is koriander goed te gebruiken. Voorbeelden zijn de koriander-erwtjes: snoepgoed met als kern een korianderzaadje en een manteltje van suiker, ze waren vroeger in snoepwinkels te koop. Een beetje te vergelijken met anijsmuisjes. Het zaad gaat goed samen met koeken, gebak en suikerwerk en vergemakkelijkt de vertering van koolhydraten, zoals eigenlijk alle zaden van de Schermbloemigen doen. Geen schermbloemige geeft echter zo'n bijzonder parfum aan koek als koriander.

Koriander zonder meer een intrigerend kruid, dat juist door zijn vele gedaanteveranderingen altijd wel tot de verbeelding heeft gesproken, en daardoor ook vele mogelijkheden in de keuken heeft.

Inhoudstoffen van Coriandrum

• Etherische olie tot 2,5 % met vooral linalool tot 70% en verder andere monoterpenen zoals beta-pineen, limoneen ea
• Vette olie tot 20% met specifiek 3-ketoacyl-ACP synthase
• Cumarineglycosiden met psoraleen en imperatorine
• Suikers 20%
• Proteinen tot 17%

Voor verdere studie

• Wichtl M (ed). 1994. Coriandri fructus - Coriander (English translation by Norman Grainger Bisset). In Herbal Drugs and Phyto-pharmaceuticals. CRC Press, Stuttgart, pp. 159-160.
• Eguale T, Tilahun G, Debella A, Feleke A, Makonnen E. In vitro and in vivo anthelmintic activity of crude extracts of Coriandrum sativum against Haemonchus contortus.J Ethnopharmacol. 2007 Apr 4;110(3):428-33.
• Emamghoreishi M, Khasaki M, Aazam MF. Coriandrum sativum: evaluation of its anxiolytic effect in the elevated plus-maze. J Ethnopharmacol. 2005 Jan 15;96(3):365-70.
• Protective effects of Coriandrum sativum extracts on carbon tetrachloride-induced hepatotoxicity in rats.Sreelatha S, Padma PR, and Umadevi M
• Food and chemical toxicology : an international journal published for the British Industrial Biological Research Association 47(4):702-8, 2009