Koninginnedag wordt Koningsdag: de oorsprong van dit feest

Zonder dat iemand het vermoedde kwam er op 30 april 2012 een eind aan een jaarlijks terugkerend volksfeest, die dag werd voorlopig voor de laatste maal Koninginnedag gevierd. Met de inhuldiging van koning Willem-Alexander in 2013 werd Koninginnedag Koningsdag. Het begrip Koningsdag is nieuw, want ook al had Nederland van 1813 tot 1890 een koning als staatshoofd, Koningsdag werd in die dagen niet gevierd. Destijds was Waterloodag de nationale feestdag. Op deze dag, 18 juni, werd het einde van de Franse bezetting gevierd. Deze herdenking, zo u wilt viering, had een nationaal karakter, hoewel 18 juni geen verplichte vrije dag was. Een nationaal feest ter ere van een lid van het Koninklijk Huis vond voor het eerst plaats in 1885.

Prinsessedag

Op 31 augustus 1885 werd Prinsessedag gevierd ter ere van de toen vijfjarige prinses Wilhelmina. Het initiatief hiertoe werd genomen door een hoofdredacteur van een plaatselijke krant met als bedoeling de nationale eenheid te bevorderen. Na het overlijden van koning Willem III, in 1890, werd Prinsessedag omgedoopt in Koninginnedag, hoewel het nog acht jaar zou duren voordat Wilhelmina zou worden ingehuldigd. In de tussenliggende periode was haar moeder, koningin Emma, regent.

Koninginnedag en 1 mei

Op 31 augustus 1898 werd Wilhelmina achttien en enkele dagen later, op 6 september werd ze in Amsterdam ingehuldigd. Haar verjaardag bleef tot 1948, het jaar waarin Wilhelmina abdiceerde, de datum waarop Nederland Koninginnedag vierde. Destijds was het echter niet het wijdverbreide volksfeest dat wij tegenwoordig kennen. Koninginnedag werd tot 1940 vooral gevierd door de burgerlijke partijen. De tegenstanders van het koningshuis; socialisten, sociaaldemocraten en communisten, hadden hun nationale feestdag op 1 mei. Deze verdeeldheid in het toen nog sterk verzuilde Nederland verdween na de Tweede Wereldoorlog.

Koninginnedag onder Juliana

Koninginnedag werd oorspronkelijk op de verjaardag van de regerend vorst gevierd, dus toen Juliana in 1948 Koningin der Nederlanden werd, verplaatste Koninginnedag van 31 augustus naar 30 april. Tijdens de verjaardagen van koningin Juliana stond het defilé op Paleis Soestdijk centraal. Terwijl de hele Koninklijke familie op het bordes stond, brachten velen in het voorbijgaan een bloemenhulde. In den lande vonden verschillende festiviteiten plaats ter ere van de koningin. In de decennia dat Juliana regeerde, groeide Koninginnedag uit een tot landelijke feestdag, die tegenwoordig een wettelijke vrije dag is.

Koninginnedag onder Beatrix

Als een geste richting haar moeder liet koningin Beatrix, bij haar troonsbestijging in 1980, die viering van Koninginnedag op 30 april in ere. Wat enerzijds opgevat kan worden als een blijk van waardering was wellicht ook een praktische overweging. Beatrix is jarig op 31 januari, geen geschikte datum voor een volksfeest in de open lucht. Tijdens de regering van Beatrix ontstond de Koninginnedag zoals we die nu kennen, waarbij de Koninklijke familie het land in trekt om in een of twee plaatsen te bezoeken.

Met het vertrek van koningin Beatrix als staatshoofd werd Koninginnedag Koningsdag en wordt het weer gevierd op de verjaardag van de monarch. De eerste Koningsdag vond echter niet plaats op de verjaardag van Willem-Alexander, want 27 april 2014 viel op een zondag. Sinds 1980 worden de vieringen die op een zondag vallen verplaatst naar de zaterdag. De eerste Koningsdag vond zodoende plaats op zaterdag 26 april 2014 in Amstelveen en De Rijp.