David – Michelangelo's beeld in Florence

In Florence staan twee beelden van de David. De ene is een kopie en die staat buiten op een plein, het origineel van meester beeldhouwer Michelangelo staat binnen in een museum. David heeft door de eeuwen heen diverse probleemsituaties ontmoet en overwonnen. Het grootse probleem is dat het beeld door zijn enkels dreigt te zakken. Jaarlijks komen meer dan een miljoen bezoekers naar de heldhaftige David, die de machtige Goliath versloeg, kijken en dat levert trillingen op waar het beeld niet goed tegen kan.

Florence

De Italiaanse stad Florence, Firenze, wordt door velen de mooiste stad van de wereld genoemd. Overal waar je loopt kom je belangwekkende gebouwen, bruggen en beeldhouwwerken tegen. Op elk plein kijk je je ogen uit. Het is een overweldigende stad die menigeen bij de strot grijpt. De kunst is in Florence zelfs zo alom aanwezig, dat je er ziek van kunt worden.

Palazzo Vecchio

Middenin de stad, op het Piazza della Signoria, staat een witmarmeren beeld. Het is de David van Michelangelo. Hij lijkt de wacht te houden voor het Palazzo Vecchio. Deze David is een kopie. Het origineel, dat Michelangelo uit het witte Carara-marmer beitelde, staat in het museum Galleria dell’Accademia. Het museum met die David is een van de hoogtepunten van een bezoek aan de stad. Rijen voor de entree en lang wachten worden beloond met een keur aan Italiaanse meesterwerken.

Il rotto - marmer

Michelangelo (1475 – 1564) was een meester in het beeldhouwen. Hij kon als geen ander menselijke vormen laten ontworstelen aan een blok marmer. Alsof niet de beeldhouwer, maar de slaaf of David zelf uit het marmer was gestapt. Het blok waar David uit gehouwen is was er een met barsten. Het werd door collega beeldhouwers dan ook ‘il rotto’ genoemd, het beschadigde blok marmer. Collega’s hadden er al met hun beitels op getikt en keurden het blok daarna af. Michelangelo zag er wel iets in en hij mocht dat blok verder bewerken.

Goddelijke inspiratie

De beeldhouwer was een genie in zijn vak en dat geniale berust op goddelijke inspiratie, was de opvatting. Dat vond Michelangelo zelf ook. Hij liet zich niet binden aan wat gebruikelijk was, maar volgde zijn eigen inspiratie. De Italiaan werkte vooral met marmer. Hij 'bevrijdde' driedimensionale lichamen uit hun marmeren gevangenis.

David van Michelangelo

David, gemaakt in 1501 tot 1504, is het eerste monumentale beeld van de hoge Renaissance. Michelangelo begon eraan toen hij 26 jaar oud was. Hij bouwde een schuur om het blok marmer zodat hij de inwoners van de stad en de opdrachtgevers kon verrassen met het beeld. De Bijbelse figuur David drukt actie-in-rust uit, het oogt kalm en gespannen, karakteristiek voor de beeldhouwer. Hij ontwierp het om het hoog neer te zetten, op een schoorbalk van een kathedraal, van de Duomo. Het stadsbestuur van Firenze plaatste het beeld echter voor het Palazzo Vecchio. Het werd het trotse symbool van de stadstaat, het zinnebeeld van de vrijheidslievende, republikeinse mentaliteit van Florence, waar zelfs een wet voor werd aangepast. Volgens de heersende wet mochten er namelijk geen naakte mannen in openbare ruimtes worden afgebeeld.

Kolossaal beeld

Toen het beeld begin 1504 klaar was, wilde Michelangelo het aan de stadsbewoners tonen. Dat was nog niet zo gemakkelijk, want het beeld is kolossaal. Het 548 centimeter hoge beeld is moeilijk te verplaatsen. Om het in de Duomo te plaatsen bleek niet haalbaar. Een commissie van dertig vooraanstaande Florentijnen, onder wie Leonardo da Vinci, Sandro Botticelli en Filippo Lippi, boog zich over de plek. Het kwam uiteindelijk voor het Palazzo Vecchio te staan.

Piazza della Signoria

Er werd een enorme stellage gemaakt van hout, waar het beeld in werd opgehangen om het te verplaatsen naar het plein. De muren van het gebouw waar het beeld in stond werden afgebroken en het beeld moest streng worden bewaakt. Er waren genoeg vandalen die het wilden beschadigen door er met stenen naar te gooien. Op 14 mei 1504 begon de verhuizing. Metertje voor metertje schoof de stellage met beeld naar het plein en op 18 mei 1504 kwam het op het Piazza della Signoria aan. Op 8 juni stond het beeld daar waar hij was gepland: David keek neer op de Florentijnen die over het plein liepen.

Kritiek

Er was meteen kritiek op het beeld. Opdrachtgever was de Florentijnse edelman Piero Soderini en hij was de eerste die kritiek leverde. Soderini vond bijvoorbeeld de neus te dik. Michelangelo deed daarop alsof hij de neus bewerkte, tikte met zijn hamer op de beitel om het bekende beeldhouwgeluid te maken en liet marmergruis uit zijn hand naar beneden dwarrelen. Hij veranderde niets en deed alsof, maar de leider van de Florentijnse Republiek was tevreden.

Beschadigde linkerarm

In 1527 raakte David een arm kwijt. Vanaf het Palazzo Vecchio raakt een steen de linkerarm. De steen was bedoeld voor een groep opstandelingen, maar raakte de arm van David. De arm werd onmiddellijk gerepareerd, maar de reparatie bleef voor altijd zichtbaar.

Galleria dell’Accademia

Fnuikende buitenlucht

Naast geweld en vandalisme doet de buitenlucht een aanslag op het beeld. Het beeld kan er niet goed tegen. Al in 1846 vinden vergaderingen plaats over een andere locatie. Men denkt aan de Loggia dei Lanzi, maar daar past het grote beeld niet. In 1875 besluit men het te verplaatsen naar de Galleria dell’Accademia. Op Michelangelo’s vierhonderdste geboortedag valt de beslissing. De verhuizing is wederom een enorme onderneming. Ditmaal wordt er een spoorlijntje aangelegd om de afstand van enkele kilometers tussen plein en museum te overbruggen.

Kopie van het beeld op het plein

In 1908 verrees een marmeren kopie van de David op het Piazza della Signoria. De Florentijnen vonden het plein zonder David maar kaal.

Teen beschadigd

September 1991

In september 1991 raakte het beeld beschadigd toen een getroubleerde museumbezoeker met een hamer op de voet sloeg. Een deel van David’s teen brak af, de tweede teen van zijn linker voet. De 47-jarige werkloze Italiaan had de hamer verborgen onder zijn jas het museum binnengesmokkeld. De suppoosten van het museum hadden grote moeite om de man te bedwingen totdat de politie was gearriveerd. De vandaal zei tegen de politie dat een 16e-eeuwse Venetiaanse schilder hem de opdracht had gegeven dit te doen.

Carrara marmer

Het gruis van de beschadigde teen is, behalve voor de restauratie, ook gebruikt om onderzoek naar het marmer te doen. Algemeen werd aangenomen dat het marmer Carrara kwam, maar er gingen ook stemmen op dat het wellicht uit Seravezza in de Apuaanse Alpen kwam. Daar had Michelangelo gewerkt. Na onderzoek van het Istituto di Struttura della Materia in Rome blijkt het uit de Fantiscritti-groeve in Miseglia te komen, de middelste van drie kleine valleien bij Carrara.

Haarscheurtjes

Voorjaar 2014

In 2004 werd het beeld, ter ere van zijn 500ste verjaardag, volledig gerestaureerd. De vorm en grootte van het beeld samen met de zwakheid van het gesteente vormen een bedreiging. In het voorjaar van 2014 komt het alarmerende bericht dat het originele beeld op instorten staat. David dreigt door zijn enkels te zakken vanwege haarscheuren in het marmer van de benen. De Universiteit van Florence deed onderzoek en kwam met het alarmerende bericht naar buiten. Er liggen verschillende redenen ten grondslag aan de beschadigingen:

• het blok marmer was in aanvang al van niet al te beste kwaliteit;
• het zit vol microscopisch kleine gaatjes, waardoor het sneller verweert dan andere marmersoorten;
• de vele bezoekers veroorzaken trillingen;
• het voorbijrazende verkeer doet het beeld geen goed;
• aardbevingen veroorzaken schade.

Trillingen

Deskundigen pleiten voor een trillingbestendig museum, dat trillingen van zowel bezoekers als verkeer en aardbevingen op moet vangen, voor de kunstschat. Dat zou minstens een miljoen euro moeten kosten. Dario Franceschini, de Italiaanse minister van Cultuur, kondigde in december 2014 aan dat hij 200.000 euro uittrekt voor een stevig voetstuk. Daar moet de David van Michelangelo het voorlopig mee doen.

Lees verder

• Stendhal-Syndroom - Ziek van de kunst