Stendhal-Syndroom - Ziek van de kunst

Van kunst kun je oneindig genieten, maar soms is kunst zo overrompelend, dat je er volledig door van slag raakt. Je kunt er zelfs ziek van worden met verschillende lichamelijke verschijnselen tot en met van de wereld raken aan toe. De ziekte heeft de naam Stendhal-syndroom gekregen, naar meneer Stendhal die voor de eerste keer beschreef hoe werd hij overweldigd door kunst. Een psychiater gaf vele jaren later de aandoening zijn naam.

Florence

De Italiaanse stad Florence staat erom bekend dat het bezoekers totaal kan overrompelen door al het schoons dat overal in de stad aanwezig is. Bouwkunst, beeldhouwwerken en schilderkunst, je struikelt erover in Florence en juist de kunst is vaak reden om de stad te bezoeken. Zoveel schoonheid bij elkaar kan voor sommigen niet te behappen zijn. Mensen kunnen er van in de war raken en erop reageren met ziekteverschijnselen. Die verschijnselen kunnen zijn:

• versnelde hartslag;
• duizeligheid;
• verwarring;
• flauwvallen.

Als de psychische aandoening zich in alle hevigheid manifesteert kunnen er zelfs vormen van manie, waanbeelden of andere psychotische verschijnselen optreden.

Stendhal

De eerste man die zijn overrompeling in Florence beschreef was de 19e-eeuwse Franse schrijver Stendhal. Hij is dan ook de naamgever aan het syndroom. Zijn echte naam was overigens Marie-Henri Beyle. Hij publiceerde onder het pseudoniem Stendhal. De Fransman beschreef gedetailleerd hoe hij door de kunst van Florence werd aangegrepen. Hij bezocht de stad in 1817 en raakte emotioneel compleet van slag door het artistieke karakter van de stad. Na een bezoek aan de kerk van Santa Croce werd hij zelfs onwel. Hij schreef in zijn boek Rome Napels Florence ondermeer:

Ziekenhuis

Na een paar dagen Florence was Stendhal zo uitgeput dat hij even moest worden opgenomen in een ziekenhuis.
In de jaren na zijn beschrijving zijn er diverse gevallen bekend van reizigers die bevangen werden door de schoonheid, toeristen die er duizelig van werden en er zelfs van flauwvielen. Het fenomeen is vooral bekend van Florence en dan nog specifiek van het bewonderen van de kunst in het Uffizi-museum, maar het komt ook voor bij andere locaties die uitblinken door hun adembenemende schoonheid.

Psychiater

De Florentijnse psychiater Graziella Magherini bestuurde jarenlang het verschijnsel en zij sprak met meer dan honderd mensen die er last van hadden gehad. In de psychiatrie wordt het syndroom vergeleken met het Jeruzalem-syndroom, waarbij niet de kunst maar de religieuze ervaring de bron is van sterke emotionele reacties. Het was dezelfde Magherini die in 1979 het syndroom benoemde en het de naam van Stendhal gaf. Ze beschreef de meest uiteenlopende gevallen in haar boek La Sindrome di Stendhal (1989).
Jaarlijks worden tientallen mensen onwel door de kunst. De psychiater verklaart het uit het feit dat kunst lang weggestopte emoties los kan maken en dat gevoelige mensen te overweldigd raken door zoveel renaissancekunst in een stad.

Verwachtingen

De gevallen die de psychiater beschrijft zijn heel verschillend, zodat er wel eens sprake kan zijn van verschillende oorzaken van het onwel worden. Mensen die naar Florence reizen hebben hoge verwachtingen, ze willen veel zien, willen misschien teveel tegelijk, waardoor het de mensen teveel wordt. Daarbij grijpt de stad Florence je naar de strot omdat de stad zelf al indrukwekkend is, gelegen tussen heuvels en met het prachtige zonlicht.

Topje van de ijsberg

De 106 gevallen die Graziella Magherini bestudeerde vormen het topje van de ijsberg, zegt de psychiater. Het kan iedereen overkomen die met een open geest naar kunst kijkt en het is een normaal aspect van artistiek-esthetische gewaarwording. Kunst roept reacties op bij iedereen die een tentoonstelling bezoekt. Een sterke, onbeheerste emotie wordt omgezet in een symbool. De symbolen zijn weer de bouwstenen van gedachten waaruit het denken ontstaat. Het kan gebeuren dat bepaalde emoties achterblijven, zij komen dan niet aan de oppervlakte als gedachte. Een kunstwerk kan deze achtergebleven emoties prikkelen en de symbolische drager worden van deze gevoelens. Op een andere manier gezegd: kunst kan emoties losmaken, kunst kan de katalysator zijn. Dat kan met oude kunst, maar ook met moderne. Kunst komt binnen.

Renaissancekunst

De kunst van de Italiaanse renaissance, die volop in Florence te vinden is, is ongelooflijk “mooi”. Onder de vormen die je ziet zijn extreem krachtige communicatiekernen aanwezig. Die kunnen in de psyche van de sensitieve waarnemer conflicten en verstoringen veroorzaken. Dàt maakt de renaissancekunst zo verpletterend. De overdondering komt veel voor in Florence omdat daar de hoogste dichtheid van renaissancekunst ter wereld te zien is. Wie in Florence loopt ziet niet één werk, maar wordt continu geprikkeld door hoogstaande kunst. Honderden meesterwerken zijn er te zien. Juist de concentratie van kunst van hoog niveau raakt gevoelige mensen als een mokerslag.

La Grande Belezza

Wat voor Florence geldt gaat ook op voor Rome. Ook in deze stad worden de mensen gegrepen door de alom tegenwoordige schoonheid. Het fenomeen wordt verbeeldt in de in 2013 uitgekomen film van Paolo Sorrentino, La Grande Bellezza. Een Japanse toerist aanschouwt de pracht van Rome en valt vervolgens dood neer.

Lees verder

• David – Michelangelo's beeld in Florence
• Broodjeaapverhaal over huilende jongen op schilderij