De kunst van de taal

De taal is een belangrijk element van de wetenschap, zo zegt Thijs Pollmaan in zijn boek ‘De Letteren als Wetenschappen’: “Taal is het voertuig van de wetenschap”. Door middel van taal kunnen wij kennis uitwisselen en taal maakt het redeneren mogelijk. Elk vakgebied hanteert zijn eigen normen voor het taalgebruik.

Informeel taalgebruik

Binnen de kunstgeschiedenis is het taalgebruik vrij informeel. Hoewel de schrijver van een kunsthistorisch onderzoek niet vaak vanuit de ik-vorm schrijft, maakt hij wel gebruik van de persoonlijk voornaamwoorden ‘we’ of ‘wij’. Zo zie je regelmatig in een inleiding van een essay een zin als ”In dit essay gaan we de volgende punten bekijken” of zoals in het handboek Art past, Art present “…we have held these as underlying assumptions”. Ook laat een auteur van een kunsthistorisch werk regelmatig zijn mening doorschemeren over welke kunststijlen hij of zij bijvoorbeeld wel of niet mooi vindt. Zo laat kunsthistoricus Ernst Gombrich in zijn boek The Story of Art duidelijk merken dat hij de Renaissancekunst uit Italië mooier vindt dan de kunst die op dat moment in het Noorden van Europa wordt gemaakt.

'Wat mensen bewonder, daar willen ze ALLES van weten'

De reden van het informele taalgebruik van de kunsthistorici is dat het hun taak is om de kunstgeschiedenis levend te houden. Zij moeten het kunstleven begeleiden en elke geïnteresseerde leek moet in staat zijn zichzelf op de hoogte te kunnen houden van de ontwikkelingen in de kunstwereld. Zo schrijft Thijs Pollmann “Wat mensen bewonderen, daar willen ze ‘alles’ van weten”. Ook om deze reden wordt er weinig gebruik gemaakt van moeilijke vaktermen en wanneer dit wel het geval is worden de termen vaak meteen toegelicht of is er een begrippenlijst toegevoegd.

Internationaal karakter

De kunstgeschiedenis heeft een sterk internationaal karakter. Engels, Italiaans, Frans en Duits zijn veelgebruikte talen in de kunstgeschiedschrijving. Er wordt dan ook vaak verwacht dat je deze of een aantal van deze talen kent. Citaten van belangrijke kunsthistorici worden ook niet altijd vertaald en ook bepaalde begrippen bestaan alleen in hun ontstaanstaal. De overheersende taal verschilt wel per kunstperiode. Zo overheerst het Duits in de geschriften over de antieke kunst omdat de Duitsers veelal de leiding hadden bij de opgravingen van deze kunststukken. De kunstbeschrijvingen die betrekking hebben op de Renaissance zijn dan bijvoorbeeld weer voornamelijk in het Italiaans omdat in Italië de invloed van de Renaissance het grootst was. De modernere kunststromingen als het impressionisme en het expressionisme zijn ontstaan in Frankrijk en daarbij speelt dus voornamelijk de Franse taal een grote rol. Buiten het feit dat het Engels de eerste wereldtaal is en daarom veel gebruikt wordt voor kunsthistorische publicaties worden ook de meeste moderne kunsten ontwikkeld in Amerika, zoals de Pop-art, de Experimental-art en Land-art.

Linguistic Turn

Zoals we al zeiden is taal een belangrijk element van de wetenschap. Deze belangrijke functie van taal werd versterkt door de ‘Linguistic Turn’.

“De ‘linguïstische wending’ is een term die verwijst naar de overweldigend belangrijke plaats van de taal binnen het gedachtegoed van de twintigste eeuw.”

Deze ‘Linguistic Turn’ had ook invloed op de kunstgeschiedschrijving. Door middel van teksten kon alles begrepen worden. Teksten omschrijven onze geschiedenis, ons heden en onze toekomst, maar ze beschrijven ook kunstwerken, het bestuderen van een kunstwerk wordt niet voor niets het ‘lezen’ van een kunstwerk genoemd. Natuurlijk kwam er ook een reactie op de overheersing van taal. De tegenstanders van de ‘Linguistic Turn’ vonden dat de visuele kunsten onafhankelijk moest worden van de taal. De visuele kunsten zouden een zuiverder denkwijze opleveren dan die van woorden. Uiteindelijk is er gekozen voor een middenweg, taal en visuele beelden zijn voortdurend met elkaar in interactie. Zo zegt onderzoeker Michael J. Parsons:

“We moeten dus niet langer denken dat woorden en beelden zuiver en onderling onafhankelijk zijn, noch dat ze hun eigen aard van denken ondersteunen.”

Paradigma's

Zo moet er in de kunstgeschiedenis bij een geschreven analyse van een kunstwerk een afbeelding ter toelichting aanwezig zijn en bij een afbeelding van een kunstwerk moet ook altijd een tekst ter toelichting worden toegevoegd.
Door middel van taal kan een wetenschapper dus zijn onderzoeken publiceren. Alle gangbare regels en visies die gelden binnen een bepaald vakgebied worden paradigma’s genoemd. Binnen de kunstgeschiedenis veranderen deze regels en visies niet vaak, want kunsthistorici komen niet vaak met nieuwe theorieën. Zo zegt kunsthistorica Kitty Zijlmans het volgende:

“… de kunsthistorische onderzoeker, die iets wil analyseren maar wie het aan de noodzakelijke theoretische onderbouwing ontbreekt: hij, of zij, kan het onderzoeksmateriaal beschrijven en rangschikken en zo nieuwe feiten toevoegen aan reeds bestaande, hij/zij kan ook trachten om het materiaal vanuit een abstract geformuleerd theoretisch kader te benaderen, waardoor nieuw licht kan worden geworpen op het reeds bekende.”

Context of Justification

Het is dus lastig om iets was in het verleden heeft plaatsgevonden te onderzoeken omdat er vaak een gebrek is aan bronnen en bewijzen, daarom richt een kunsthistoricus zich vaak op bestaande theorieën en probeert deze te weerleggen.
Beweringen die gedaan worden in onderzoeken moeten altijd goed onderbouwd worden. De onderzoeker moet dus op zoek gaan naar goede argumenten, de Context of Justificiation. Een kunsthistoricus kan niet altijd alles in zijn onderzoek bewijzen, en leert daarom om door middel van logische redeneringen dingen aannemelijk te maken. Deze uitspraken zijn dus niet te controleren en gebaseerd op de visie en mening van de onderzoeker. De kunsthistoricus Heinrich Wölfflin was het niet eens met deze werkwijze. Hij was opgevoed met een streng wetenschappelijke werkwijze en vond dat de kunsthistorische wetenschap teveel was gebaseerd op de persoonlijke mening van de kunsthistoricus. Hij verlangde naar een logisch gefundeerd oordeel opgebouwd uit gegevens van het kunstwerk zelf. Maar op die manier bestudeer je alleen het object zelf en kijk je niet naar de context waarin het gemaakt is. Zo bestaat de kans dat de onderzoeker een onvolledig beeld schetst.

Conclusie

In de kunstgeschiedenis speelt taal dus een belangrijke rol. Dankzij de taal kan een kunsthistoricus zijn bevindingen publiceren en beargumenteren. Maar een kunsthistorisch onderzoek kan niet alleen functioneren met taal, de visuele beelden zijn net zo belangrijk, ze kunnen niet zonder elkaar. Door middel van woorden kan een kunsthistoricus zijn onderzoek presenteren en de visuele beelden kunnen zijn beweringen ondersteunen of andersom.