Email en emailleren van sieraden

Email is gesmolten glas dat wordt aangebracht op metalen voorwerpen om die te beschermen, te isoleren of te versieren. Gesmolten glas aangebracht op aardewerk wordt meestal glazuur genoemd. Versieren met email wordt vooral gedaan bij sieraden. De techniek daarvoor vergt veel vaardigheid maar kunstenaars die deze bezitten verkrijgen prachtige resultaten. Email kan in allerlei kleuren en zowel mat als glanzend en doorschijnend of niet doorschijnend worden toegepast. Het emailleren van gebruiksvoorwerpen wordt vooral gedaan ter bescherming van die voorwerpen.

Emailleren bij gebruiksartikelen

Bij gebruiksartikelen is het emailleren bedoeld om het metalen product te beschermen tegen corrosie. Zo worden metalen buitenkanten van wasmachines, afwasmachines, wasdrogers, kooktoestellen, koelkasten en dergelijke geëmailleerd. Bij emailleren of glazuren van aardewerk is het de bedoeling dat het minder water doorlaat en krasbestendiger is. In de elektronica wordt email toegepast om koperdraad van een elektrisch isolerende laag te voorzien. Tegenwoordig wordt email ook gebruikt voor reclame of bewegwijzeringborden.

Emailleren in de kunst

De eerste voorbeelden van emailleren in de kunst dateren uit 1400 voor Christus. In de gevonden gouden ornamenten is op verdiepte plaatsen blauw glas gebrand. Van 1100-800 voor Christus werd email toegepast als vervanging van edelstenen zoals granaat. Vanaf 800 voor Christus werd emailleren gezien als een hoogwaardige techniek en niet alleen als vervanging van edelstenen. De techniek werd ook op de betere sieraden toegepast. Van de 5e eeuw voor Christus is de techniek cloisonné bekend. Daarbij worden de email motieven omhuld door dunne zilveren, koperen of gouden draadjes. Elke kleur is dan opgesloten in een bepaalde cel. De techniek van émail champlevé is een techniek die vooral in de 11e en 12e eeuw werd ontwikkeld. Hierbij worden veldjes afgegrensd die worden opgevuld met email. De Byzantijnen maakten op die manier prachtige kunstwerkjes. In latere eeuwen ontstonden nog technieken zoals basse-taille waarbij gegraveerde en gekerfde uitsparingen met email werden gevuld en plique-à-jour waarbij de onderplaat werd weggelaten. Aan het einde van de vijftiende eeuw werd Limoges bekend om zijn geschilderde email-techniek, grisaille genoemd.

Waarop wordt geëmailleerd?

Edelsmeden gebruiken zilver, goud of platina om op te emailleren. Bij de keuze van het emaillepoeder wordt rekening gehouden met de mate waarin het gebruikte materiaal uitzet en krimpt bij verwarming tussen 690 en 880 graden.
De techniek van emailleren bestaat uit het aanbrengen van een dun laagje emaillepoeder dat in een hete oven wordt gesmolten waarna het zich vermengd met het metaal. Email en het metaal krimpen bij afkoeling niet in dezelfde mate waardoor het email kan barsten of er af kan springen. Bij het maken van sieraden kan daarom beter aan beide zijden geëmailleerd worden of voldoende dik metaal worden gebruikt. Gesoldeerde voorwerpen kunnen niet worden geëmailleerd omdat het soldeer zal smelten tenzij speciaal emailleersoldeer wordt gebruikt. Een manier om toch email te gebruiken bij gesoldeerde sieraden is om geëmailleerde stukjes te verwerken alsof het stenen zijn.

Glanzend polijsten of mat schuren

Email is naast poedervorm ook verkrijgbaar in glazige brokjes die gehamerd kunnen worden tot het formaat van suikerkorrels en daarna in een vijzel tot poeder kunnen worden vermalen. Voor het verhitten van emailleerwerk is een oven nodig die 1000 graden kan bereiken. Het emailleerwerk wordt op een stalen plaat gelegd. Polijsten gaat met puimsteenpoeder vermengd met water of met een polijstmachine waarop een viltschijf zit die met de relatief lage snelheid van 900-1000 toeren draait. Voor een mat oppervlak wordt met een wetsteen geschuurd. Er zijn ook speciale hobby-emailles te verkrijgen met een lagere smelttemperatuur.