Hedendaagse Poolse kunst: Op zoek naar eigen identiteit

Poolse kunstenaars beleven een gouden tijd sinds het ontstaan van de democratie in 1989. Exposities vinden plaats in Noord – Amerika en West Europa. De creaties vormen het collectieve geweten van Polen, zowel nu als toen. Vooral sinds de tweede helft van 2011 wijden veel musea aandacht aan kunst uit Polen. Dit land is niet alleen voorzitter van de Europese Gemeenschap maar ook organiseert het in 2012 de Europese Kampioenschappen Voetbal. Alle ogen richten zich daarom op de helden in Polen. Maar wie is de Pool zelf? Alleen al in het 30.000 personen tellende Aalsmeer werken 40.000 Polen. Wat gaat er om in hun hart? Door het opgelopen trauma van jarenlange bezetting door vreemde mogendheden kreeg het heldendom een haast mystiek eerbetoon.

Dat heldendom staat bij huidige kunstenaars bloot aan kritiek. Zo bleek uit de expositie 'power of fantasy' in het Brusselse BOZAR (24 juni - 18 september 2011). Met hun doeken en beelden wezen de kunstenaars op de alom in Polen aanwezige fantasie, dromen maar ook waanzin. Deze opvatting deelt niet iedere Poolse kunstenaar. Zo blijkt tijdens de expositie 'te kijk' (16 september - 30 oktober 2011) in de galerie Sous Terre te Aalsmeer. Daar bracht de papierkunstenares Maria Diduch een hommage aan de held Chopin

Rebel

Overwegend stond tot de tweede wereldoorlog het romantische beeld van de tot held verheven rebel centraal in de Poolse cultuur. Geen wonder, van 1795 – 1918 leefde Polen onder vreemd bewind van Russische tsaren, Oostenrijkse Habsburgers en de bezetters van de eerste wereldoorlog. Het daaruit ontstane trauma leidde tot een explosief heldendom, mooi verbeeld door Jacek Malczweski, een van de belangrijkste schilders van de Poolse symboliek.

De inval van de Duitsers in 1940 en de komst van de Sovjets tot 1989 maakte van de rebel een superheld. Deze bepaalde zelf de loop van de geschiedenis, desnoods door het opofferen van zijn eigen leven. Zo ontstond de mythe rondom het heden zo fel bekritiseerde heldendom.

Menselijke boodschappen

Wie is de Pool van nu? Kunstenaar en theaterdirecteur Tadeusz Kantor (1915-1990) zag in doodgewone afgedankte rommel de weg naar de volmaakte waarheid. ‘Vergankelijke materialen geven een beeld van diepgaande menselijke boodschappen over leven, dood en liefde’, meende hij.

In de Poolse cultuur zijn beelden van waanzin alom vertegenwoordigd. Zij verwijzen naar de mentale toestand van individuen of naar de collectieve en doorgedraaide geest. Na een veelbewogen historie zoekt Polen nu naar zijn eigen persoonlijkheid.

Doodgewoon leven

Na de val van de muur verlangde het volk naar een doodgewoon leven. Het haatte het in de rij staan, schaarste en stakingen. Het droomde van een eigen huis en een auto. Het bezit ervan moest leiden tot verandering van het alledaagse bestaan. De architect Marcin Macjiewski ontdekte een absurde positie in het dagelijks bestaan.

Sous Terre

Papierkunstenares Maria Diduch, vaste exposant bij Sous-Terre, noemt vooral Fréderic Chopin (1810-1849) een held. Enkele van haar doeken brengen een hommage aan deze componist.

‘Met zijn Revolutionaire Etude gaf hij ons Polen moed in ons verzet tegen de Russische bezetting van heel Polen. De klanken geven het nationale drama weer. De etude was meteen zeer populair in Polen. Chopin maakte ons bewust van onze eigen nationaliteit,’ vertelt ze. ‘Als banneling leefde hij in Parijs. Het was voor hem te gevaarlijk om terug te keren naar Polen, omdat hij ook weigerde te spelen aan het Russische hof. Zijn werk is doortrokken van nostalgie en vooral van heimwee naar zijn geliefde Polen.’

Met haar woorden geeft Maria ziel en betekenis aan haar doeken over Chopin. Op een unieke wijze combineert ze zijde en andere natuurlijke vezels met papierpulp van cellulose. Niet licht en kleur bepalen de sfeer van haar werk maar de eigenschappen van het materiaal zelf. Dat maakt haar werk uniek.

Rebelsheid, tegendraadsheid, lichaam en ziel, fantasie en waanzin, strijdlust, nostalgie en waanzin. Sfeervol weergegeven in de materie. Ontroerend maar ook schokkend. Dat is hedendaagse Poolse kunst.