Uitgelicht: twee schilderijen van Andrea del Sarto

Andrea del Sarto is onder velen een nog onbekende schilder. Hij leefde in Florence aan het eind van de Renaissance en stond aan het begin van het Maniërisme in de schilderkunst. Zijn twee hoogtepunten, 'Geboorte van Maria' en 'Aankomst van de drie koningen' zullen in dit artikel nader worden uitgelegd.

De 'Geboorte van Maria': 'Nascita della Vergine'.

Andrea begon dit fresco in het jaar 1511 en rondde het af in 1514. Het fresco wordt Mariageboorte genoemd, maar toont echter het moment erna, wanneer het kindje al gewassen wordt en de moeder wordt bediend door bevriende vrouwen. Het speelt zich allemaal af in een luxe uitziende slaapkamer met een groot hemelbed waarin de moeder van Maria, Anna, ligt en wordt omringd door haar vriendinnen. Maria zelf wordt gewassen door drie vrouwen bij de openhaard. Bij de openhaard is een jongetje aanwezig die zichzelf warmt aan het vuur. Op de achtergrond rechts van de deur zit een man op een bank in een rustende houding. Het meest opvallend zijn de vrouwen op de voorgrond in het midden.

Vooral de vrouw in de rode jurk trekt veel aandacht. Ze staart dromerig het beeldvlak uit en bemoeit zich nauwelijks met de gebeurtenis om haar heen. Er is een aantal figuren die dat ook doen, zoals de vrouw met het dienblad aan de linkerkant van het bed en de vrouw met de witte doek in haar hand links van Maria. Zij kijken niemand echt aan en lijken weg te dromen. De vrouw met het dienblad bij Anna lijkt zelfs de toeschouwer aan te kijken om die bij de gebeurtenis te betrekken. De kamer heeft een classicistische uitstraling en het is een goed geheel door de harmonieuze kleuren. Boven het bed is geen plafond, maar er zitten engelen op het hemel en er vliegt er één in een toga op een wolk door de lucht. Ze vestigen, evenals de meeste van de vrouwen, geen aandacht op het kindje, maar kijken meer naar elkaar. De kleuren van het fresco zijn zo zacht en natuurlijk dat de figuren een zeer grote realistische uitstraling krijgen. Wat daarbij ook meespeelt is dat Del Sarto de stofuitdrukking ook zeer goed beheerste.

Hij werd geroemd voor de fresco’s die hij in de Santissima Annunziata had aangebracht en werd door zijn tijdgenoten wel “Andrea senza errori” genoemd, wat betekende dat hij zonder fouten schilderde. Vasari roemt hem ook voor de levendigheid en de expressie van zijn figuren. Hij was vooral goed in het schilderen van expressie in de gezichten. Hij was werkzaam gedurende de Hoogrenaissance en had voor zijn tijdgenoten de perfecte schilderstijl. Tegenwoordig wordt hij overschaduwd door kunstenaars als Raphaël, waardoor hij wel beïnvloed is geweest en Michelangelo die met hun werken de periode van de Hoogrenaissance domineren. Desondanks heeft Del Sarto een hele heldere schilderstijl en laat dit fresco zien hoe goed hij was in het schilderen van levend lijkende figuren.

'Aankomst van de drie koningen': Viaggio dei Magi'.

Dit fresco toont de aankomst van de drie Koningen na een lange tocht uit het Oosten wanneer ze vlakbij het kindje Jezus zijn. Opvallend is dat de heilige familie op het fresco zelf niet aanwezig is. Dit komt doordat er in het atrium waar het fresco zich bevindt al een fresco was van Alesso Baldovinetti met de geboorte van Christus. Het fresco is dus een onderdeel van een lopend verhaal. Op het fresco zijn de Koningen te zien met hun gevolg uit het Oosten. De scène speelt zich in de open lucht af voor een classicistisch gebouw waarvan de functie niet duidelijk is. Er zijn veel figuren aanwezig, maar door de goede compositie komen ze allemaal tot hun recht op een niet-storende manier.

Langs het gebouw loopt een muur waar kinderen op klimmen zodat ze de aankomst kunnen aanschouwen. Op de trap voor het gebouw staan ook mensen en er rent een kind waarschijnlijk naar de muur toe om er ook op te klimmen. De kleur van de muur valt bijna weg door de lucht erboven en de kinderen zijn zeer ongedetailleerd. Naast het gebouw bevinden zich op de voorgrond een aantal figuren, die vooral met elkaar aan het communiceren zijn. Ze vestigen niet de aandacht op de Koningen. De ruimte tussen die figuren en de Koningen zorgt ervoor dat het oog naar de muur met de kinderen erop geleid wordt. De figuur in het paarsachtige gewaad op de voorgrond kijkt over zijn schouder naar de toeschouwer, waarschijnlijk om hem te betrekken bij de gebeurtenis. In de rechterhoek van het fresco, naast de Koningen staan drie figuren naast elkaar waarvan Vasari beschrijft dat het portretten zijn. De man die volledig is afgebeeld is Jacopo Sansovino. Hij kijkt ook de toeschouwer aan. Daarnaast staat een man die tegen hem aanleunt en waarvan de arm in verkort is weergegeven. Dat is Del Sarto zelf en daartussen is een hoofd en profile afgebeeld en dat is volgens Vasari Ajolle de muzikant. Het afbeelden van portretten zou Del Sarto overgenomen hebben van Raphaël, die dat bijvoorbeeld in de School van Athene ook laat zien. Wat verder naar de achtergrond toe zijn de figuren met elkaar aan het communiceren of kijken zij naar het gebouw.

Er zijn ook figuren bij die op ezels of kamelen rijden. Op de heuvel rechts op de achtergrond zijn nog meer figuren op kamelen en er loopt ook een giraf tussen, die vooral opvalt, omdat hij tussen de twee rotsen in verschijnt. De grote boom in het midden heeft Del Sarto waarschijnlijk aangebracht om wat balans in de compositie aan te brengen, anders komt alle aandacht op de voorgrond te liggen en valt de achtergrond weg. De kleuren in dit fresco zijn iets soberder dan van de Mariageboorte en hij heeft duidelijk aangegeven wie de Koningen zijn door de luxe kleding met veel wit, waardoor ze goed opvallen. Hij heeft ook zeer nauwkeurig de lucht geschilderd met realistische wolkenpartijen. Dit fresco straalt harmonie en helderheid uit. Vasari prijst Del Sarto door te zeggen dat hij zichzelf met deze twee fresco’s heeft overtroffen. Dit fresco stond altijd in de schaduw van de Mariageboorte, maar is net zo kundig uitgevoerd en toont ook Del Sarto’s grote behendigheid in het afbeelden van figuren die veel expressie tonen. Zijn stijl is simpel, maar, zo beschrijft Vasari, “al wat hij heeft gekleurd is bijzonder en waarlijk goddelijk”.