Giacometti en het gevecht met de nabootsing

Wie het werk van de Zwitserse beeldhouwer Alberto Giacometti kent, denkt bij het horen van zijn naam aan de lange, smalle bronzen mensfiguren. Alhoewel we ze niet direct als realistisch zouden bestempelen, maken ze onderdeel uit van Giacometti's levenslange streven naar volmaakte gelijkenis en beschouwde hij ze zelf als een belangrijke stap in de gewenste richting.

Kopiëren van kunstwerken

Al op jonge leeftijd begon Alberto Giacometti (1901-1966) met het kopiëren van kunstwerken, waarbij gelijkenis met de werkelijkheid steeds zijn criterium was. Door ze te kopiëren, kon hij nauwgezet onderzoeken waarom ze zo sterk op de werkelijkheid leken en kon hij ze tevens onderling vergelijken.

Geen maagdelijke kijk

Giacometti was zich zeer bewust van het feit dat we de werkelijkheid nooit maagdelijk zien. Onze kijk wordt sterk bepaald door conventie. Zoals kunsthistoricus Ernst Gombrich (1909-2001) in Kunst en Illusie schrijft: “Er bestaat geen neutraal naturalisme. De beeldende kunstenaar heeft evenals de schrijver een vocabulaire nodig voordat hij de werkelijkheid kan gaan “kopiëren”. ¹ Giacomette stelt bovendien dat het kijken naar een kunstwerk onze kijk op de dingen zelf verandert. Alle schilders die in zijn tijd een landschap willen schilderen, zo meent hij, zien dit landschap door de ogen van een impressionist omdat dit de laatste waardevolle picturale visie op de werkelijkheid is.

Steeds meer nadruk op de werkelijkheid

Ondanks zijn weinig naïeve visie, zijn bewust-zijn van de 'bril van de traditie', werd de nadruk die hij legde op de juiste weergave in de loop van zijn carrière steeds krachtiger. De reden hiervoor is dat hij zich de opgave stelde anderen te laten zien wat hij werkelijk zag en zichzelf er bovendien beter rekenschap van wilde geven. De onmogelijke taak die hij zichzelf stelde, had zijn oorsprong in een vluchtige ontmoeting die plaatsvond tijdens een reis naar Padua in 1920. Op een avond, nadat in de Scrovegni-kapel was geweest en oog in oog had gestaan met Het laatste Oordeel van Giotto, zag hij in het voorbijgaan een groepje jonge meisjes. Dat maakte een enorme indruk op hem. De meisjes leken hem monumentaal en in hun bewegingen doordrongen van een magische kracht. De meesterwerken die hij al die jaren met grote precisie had gekopieerd, verloren in het licht van deze ervaring al hun glans. De intensiteit van de waarneming, zo besefte hij, kon alleen worden geëvenaard door een volmaakte weergave van het zien.

Loslaten van de kunstgeschiedenis

Giacometti was ervan overtuigd dat hij de zintuiglijk waarneembare wereld anders zag dan de weergaven die de kunstenaars er tot dan toe van hadden gemaakt. Er was iets in zijn waarneming, dat hij miste in de bestaande weergaven van de werkelijkheid. Tegelijkertijd had hij de indruk dat er tussen hem en het model teveel beeldhouwwerken stonden die hij kende, teveel filters die hem belemmerden in zijn streven naar een zuivere weergave. Om te komen tot een volmaakte weergave, moest hij daarom in zekere zin de gehele kunstgeschiedenis achter zich laten. Het doel van zijn werk werd als het ware om datgene wat hij zag 'naakt' weer te geven. Dat doel liet hem de rest van zijn leven niet meer los, terwijl hij besefte dat realisering ervan in feite onmogelijk was.

Oneindige neusvleugel

Een van de problemen waar hij op stuitte bij het maken van een beeldhouwwerk, was dat hij de figuur, het model niet in zijn geheel kon vatten omdat hij er naar zijn gevoel te dicht bovenop stond. Een ander probleem was, zoals blijkt uit het volgende citaat, dat hij zich verloor in details. “...de afstand tussen de ene neusvleugel en de andere is als de Sahara...” ²

Afstand brengt het doel dichterbij

De oplossing voor deze problemen vond hij in een grotere afstand tussen hemzelf en zijn model. Op die manier kon hij zijn 'object', het model overzien en vervaagden de details waardoor hij zich niet meer kon verliezen in minutieuze en eindeloze weergave van kleine bijzonderheden. Afstand vormt zo een essentiële stap in de realisering van Giacometti's doel. De lange, smalle mensfiguren brengen ons zo dicht als mogelijk bij zijn naakte waarneming.

Noten

1. E. Gombrich, Kunst en Illusie, De psychologie van het beeldend weergeven, Uitgeversmaatschappij W. de Haan N.V. – Zeist N.V. Standaard Boekhandel, Antwerpen, 1964, p. 79.
2. A. Giacometti en Jacques Dupin, Alberto Giacometti: Sculptures, peintures, dessins, Musee d'art moderne de la ville de Paris, 1992, p. 39.