Goetheanistische fenomenologie

Altijd al een kunstwerk objectief willen bekijken om er vervolgens in te duiken? Met de Goetheanistische fenomenologie kan dit stapsgewijs! Om het kunstwerk vervolgens te begrijpen, is het het beste om het kunstwerk zelf na te maken. Zo kan men de kunstenaar nog beter begrijpen. In dit artikel wordt deze werkwijze beschreven.

Betekenis

Het beschrijven van de Goetheanistische fenomenologie begint met de definitie van fenomenologie: “de leer die wil trachten zonder enig vooroordeel de dingen te leren kennen zoals zij zich voordoen”. Fenomenologie heeft het woord fenomeen in zich. Fenomeen betekent verschijnsel. Als deze betekenis wordt toegespitst op dit verslag, is de volgende handelswijze te zien: het bekijken van een kunstwerk, waarbij het werk nader bekeken wordt zonder de te snelle mening van de kijker. Men kan zich inleven in de waargenomen verschijnselen.

Goethe

Het woord ‘Goetheanistische’ is afkomstig van de dichter, schrijver, natuuronderzoeker en staatsman Johan Wolfgang von Goethe. Hij leefde van 1749 tot 1832 in Duitsland. Goethe was een dichter, schrijver, natuuronderzoeker en staatsman. Om zijn leven kort te schetsen, worden hieronder zijn belangrijkste activiteiten beschreven.

• 1774: Werk: “Die Leiden des Jungen Werther”
• Tot 1775: Advocaat te Frankfurt
• Vanaf 1776: Minister in Weimar
• 1782: Goethe wordt in adelstand verhevenHij reist naar Zwitserland en Italië
• Vanaf 1794: Bevriend met Schiller
• 1808 en 1831: Werk: “Faust”

De basis van de Goetheanistische fenomenologie wordt logischerwijs gevormd Goethe. Goethe vond dat subjectiviteit van het gevoelsleven een probleem kon zijn bij het te onderzoeken fenomeen. Het ging hem erom dat de onderzoeksresultaten gedeeld of ervaart kon worden door derden. Dit heeft de Oostenrijker Rudolf Steiner (1861-1925) opgepakt en heeft Goethes gedachtegang naar een kennistheorie vertaald. Hierna staat de methode bekend als Goetheanistische Fenomenologie. Rudolf Steiner is bekend vanwege het oprichten en leiden van de antroposofische beweging.

Werkwijze

De werkwijze van de Goetheanistische fenomenologie bestaat uit vier stappen. Bij dit voorbeeld is uitgegaan van het analyseren van een kunstwerk. Stap 1 gaat om foto’s, stap 2 om de film, stap 3 om mee te spelen met de film en stap 4 gaat om evaluatie na de film. De fenomenoloog is de persoon die met deze werkwijze een kunstwerk analyseert. Voor de duidelijkheid worden de stapinhouden kort benoemd.

Stap 1

Bij deze stap worden alle feiten van de kunstenaar, het kunstwerk en de geschiedenis benoemd. Tevens wordt er met de hand een kopie gemaakt van het kunstwerk.

Stap 2

Bij deze stap worden de andere schilderijen van de kunstenaar onder de loep genomen om een ontwikkelingslijn of een rode lijn te vinden in zijn/haar werk. Er kan gekeken worden naar het hele oeuvre van de kunstenaar of naar het werk van andere kunstenaars met hetzelfde thema.

Stap 3

Deze stap wordt persoonlijker en niet meer geheel feitelijk. Eerst wordt er een beschrijving gegeven van de eerste indruk van het schilderij. Vervolgens worden de kwaliteiten die ervaarbaar zijn kort benoemd. Om tot de kwaliteiten van het schilderij te komen, kan gebruik worden gemaakt van een contrastbeeld. Bij de kunstzinnige werken (die door de fenomenoloog gemaakt zijn naar aanleiding van deze opdracht) wordt bekeken of de eerder genoemde kwaliteiten ook te ervaren zijn. Hierna wordt er gereflecteerd op deze stap met de belangrijkste vraag: wordt er nu anders naar het schilderij gekeken?

Stap 4

Bij deze stap wordt een samenvatting gemaakt van de bevindingen gedurende het proces. Er wordt geëvalueerd, waarbij gekeken wordt naar het persoonlijke gevoel van de fenomenoloog. Ter afsluiting wordt de methode van de Goetheanistische fenomenologie geëvalueerd.

Samenvatting

De Goetheanistische fenomenologie is een manier om objectief een kunstwerk te bekijken. Dit bestaat uit vier stappen, kort gezegd: foto’s, film, meespelen en evalueren. Johann Wolfgang Goethe is de grondlegger van deze werkwijze, waarna Rudolf Steiner het heeft vertaald naar een kennistheorie: de Goetheanistische fenomenologie.