Peyote, hoefspoor van het kleine hert

Als ik mijn oude cactus, Lophophora williamsii, in zijn pot op de vensterbank zie staan, droom ik dikwijls zelf even weg zonder hem te moeten opeten. Het is de enige plant die zijn hele leven al met mij gedeeld heeft. Maar ik vraag me ook af hoe zo'n mythische woestijnplant zich moet voelen in zo een nauw potje. In elk geval, hij is nog altijd in leven en ik ook. Lophophora williamsii, de Peyotecactus, het 'prototype' van een hallucinogene plant uit de Nieuwe Wereld, wordt waarschijnlijk al 2000 jaar gebruikt. De Spaanse Conquistadores stonden versteld van het vermogen van deze 'magische' cactus om schitterende visioenen teweeg te brengen, waardoor de indianen in staat leken om de toekomst te voorspellen.

Geschiedenis

Volgens Fray Bernardo de Sahagün die in de zestiende eeuw het leven van de Mexicaanse indianen beschreef, "zien degenen die deze cactus eten of drinken afschrikwekkende of juist schitterende visioenen. Deze roes duurt twee of drie dagen en verdwijnt dan weer. Het is een veel gebruikt voedsel van de Chichimeca, omdat het hen op de been houdt en moed geeft om te vechten en geen angst te hebben voor honger en dorst. En zij zeggen dat het hen beschermt tegen alle gevaren."

De Spanjaarden beschouwden de peyote als een hinderlijke factor bij hun pogingen om de volken van de Nieuwe Wereld te 'beschaven', want de indianen gebruikten de plant bij de uitoefening van hun eigen godsdienst. Door de Spaanse pogingen om die religie uit te roeien, werden de inheemse opvattingen en gebruiken verbannen naar de afgelegen gebieden waar ze tegenwoordig nog steeds bestaan.

De eerste volledige beschrijving van de peyote komt van Francisco Hernandez, arts van Philips II uit Spanje, die de geneeskunde van de Azteken ging bestuderen. Hij schreef "er ontspruiten geen bladeren of takken uit boven de grond, maar een bepaalde wolligheid die ik niet helemaal kan thuis brengen ... Aan de wortel worden bijzondere krachten toegekend ... zij die het tot zich nemen schijnen in de toekomst te kunnen kijken." Latere verslagen over peyote-rituelen zijn dikwijls genoteerd door Spaanse religieuzen, die naar de nieuwe wereld kwamen om die heidenen te bekeren, en daardoor een nogal negatieve kijk hadden op deze rituelen. En dus deze gebruiken wilden uitroeien.

Peyotevangst

Pas eind 19de eeuw kwamen de eerste etnobotanici op een serieuze manier de peyotecactus en hun gebruik bestuderen. En in 1960 kregen de eerste antropologen toestemming om het Huicholvolk te vergezellen op hun heilige tocht om hikuri, de peyote te verzamelen. Het zoeken van de cactus wordt als een jacht beschouwd. De sjamaan zoekt 'de hoefsporen van het kleine hert' zoals de cactus ook wel genoemd wordt en schiet de eerste peyote met pijl en boog. De pelgrims brengen dan offers aan hun eerste vangst en verzamelen daarna een voorraad cactussen voor de rest van het jaar. De jacht van de Huichols wordt beschouwd als een terugkeer naar het paradijs 'Wirikuta', het archetype van begin en einde uit een mythisch verleden.

Ramon Medina Silva bezingt het zo: "Je ziet hoe het is als we naar de peyotl lopen. Hoe we lopen en niet eten, niet drinken met sterke wil. Alleen met één gedachte. Hoe het is Huichol te zijn. Daarin zijn we één. Dat moeten we verdedigen."

Lopophora botanisch

De peyotecactus is inheems in Midden- en Noord-Mexico en in de Rio Grande-vallei van de zuidwestelijke Verenigde Staten. Het is een kleine, grijs-groene, ongestekelde plant met een diepe penwortel die dikwijls in grote groepen groeit. Als de top wordt afgesneden, groeien er vanuit de penwortel zijscheuten waardoor meertoppige exemplaren ontstaan. Tot de volken die peyote gebruiken, behoren de Huichol- en de Trahumara-Indianen van de westelijke Mexicaanse Sierra Madre. Vroeg in november verzamelen deze stammen peyote; daarvoor trekken ze naar de gebieden waar de plant groeit om die te verzamelen voor eigen gebruik en voor verkoop aan andere stammen in andere gebieden.

Mescaline

Mescaline, het alkaloïde dat verantwoordelijk is voor zijn invloed op de geest, vormt ongeveer 30% van het totale alkaloïdegehalte van de plant. De Indianen noemden de gedroogde toppen 'mescalbuttons' en zo is de naam mescaline ontstaan. De chemische structuurformule lijkt sterk op het hersenhormoon noradrenaline. Ook bij andere rituele hallucinogenen zijn gelijkaardige overeenkomsten gevonden met hersenhormonen. Deze wonderbaarlijke overeenkomt lijkt niet toevallig en verklaart mogelijk zijn werking op de geest.

De peyote, het hoefspoor van het kleine hert, is een mooi voorbeeld hoe planten meer kunnen zijn dan aards voedsel. Voedsel voor de god in de mens.