Mexico: Huichol Indianen uit de staat Jalisco

De Huichol Indianen, ook Wixaritari of Wixarica genoemd, leven in de Mexicaanse staat Jalisco. De Huichol Indianen zijn het enige levende overblijfsel van Mexico's precolumbiaanse verleden. Ze zijn vooral bekend door hun peyote-ritueel, het ritueel van de heilige cactus. Maar ook hun kunstvoorwerpen zijn schitterend en heel kleurrijk. Van waar komen deze indianen en hoe overleven ze? Waarom zijn ze zo gek op de heilige Drievuldigheid maïs, peyote (heilige cactus) en hert?

Huichol Indianen

De Huichol Indianen worden ook Wixaritari of Wixarica genoemd. In hun taal betekent dit "de mensen". Ook de taal die ze spreken heet het Wixarika. De Huichols wonen in de Sierra Madre, hoofdzakelijk in het noorden van de Staat Jalisco. Oorspronkelijk komen ze uit het Noorden van Mexico. Omdat ze zo afgelegen wonen in de ruige bergen, zijn de Huichol Indianen nog niet erg beïnvloed geworden door de westerse wereld. De conquistadores zijn nooit tot bij de Huichol geraakt en de missionarissen bereikten de Huichol Indianen pas 200 jaar na de komst van Cortez in Mexico. De katholieke kerk heeft ook nooit veel vat gehad op de Indianen en missieposten werden pas rond 1950 gesticht. Het geloof van de Huichol Indianen is zeer oud en de belangrijkste goden zijn gepersonifieërde natuurverschijnselen. Tatewari is het vuur, Nakawe is de groei en Kayanmari is de herten. Zij aanbidden vooral de heilige drievuldigheid maïs - peyote - hert. Ze hebben wel wat katholieke gebruiken overgenomen, maar hebben ze aan hun geloof aangepast.

Bestaan van de Huichol Indianen

Leven van de landbouw

Toen de Indianen naar de staat Jalisco trokken, kwamen ze in contact met stammen die hen de beginselen van de landbouw leerden. Ze verbouwden maïs en joegen op herten. De oudste nederzettingen lagen ver uit elkaar. Volgens een mythe was dat omdat hun vrouwen zo geen kans kregen om ruzie te maken. Eigenlijk was het gewoon omdat ze maïs, bonen en pompoenen kweekten op de hellingen van de bergen en dat die hellingen nu eenmaal ver uit mekaar lagen.

Van wat leven de Huichol Indianen tegenwoordig?

Nu verdienen de Huichol Indianen de kost door te gaan werken op plantages aan de kust en door vee en kunstvoorwerpen te verkopen. Contacten met westerlingen raken hen nauwelijks, ze blijven hun waarden en tradities trouw. De weinige toeristen komen vooral rond Pasen, gefascineerd door hun tradities en het consumeren van de peyote. Voorlopig wordt de aanwezigheid van de Huichols geduld, maar hier zou wel eens verandering in kunnen komen wanneer er in hun woongebied bvb. delfstoffen zouden worden gevonden of wanneer de mestiezen meer land gaan beginnen opeisen voor hun landbouw en veeteelt. Momenteel is er al een discussie aan de gang over een eco-toerisme-weg die van Bolanos naar Huejuquilla gaat en dwars door het Huichol-territorium loopt. De weg is nog niet helemaal aangelegd, maar men is toch al aan de graafwerken begonnen.

Gaat de Huichol-traditie verloren?

De Mexicaanse overheid zou wel willen dat de Huichol zich aanpassen, dat ze Spaans leren en zich westers kleden. Het is echter een mes dat aan twee kanten snijdt. Op die manier zou de Huichol-cultuur wel eens volledig verloren kunnen gaan. En dat zou ook spijtig zijn, want ze zijn het enige levende overblijfsel van Mexico's precolumbiaanse verleden.

Geloof en tradities

Huichol-ceremonieën

De belangrijkste ceremonieën van de Huichol Indianen worden gehouden in de tuki, een ronde tempel. De riten worden geleid door een tzauririka of zingende medicijnman. De belangrijkste ceremonieën zijn die van het begin van het zaaiseizoen, van het begin van het oogstseizoen en van het verzamelen van de peyote-knoppen. Voor een religieuze plechtigheid gaan de Huichol Indianen vaak op hertenjacht. De ceremonieën lopen over zes maanden, van december tot juni. In de tuki kan een Huichol ook hulp gaan zoeken en met anderen van gedachten wisselen.

De peyote of heilige cactus

De meest bekende en fascinerende traditie van de Huichol Indianen is die van de heilige cactus, de peyote, een doornloze cactussoort. Peyote of Peyotl betekent in het nahuatl "blinkend, zijdeachtig, wit" en refereert naar het hart van de cactus. Hij wordt ook wel Hikuri genoemd. Deze cactus bevat mescaline, een stof die een hallucinerende werking heeft. Wat grappig is, is dat de heilige plant niet groeit daar waar de Huichol wonen. De grond en het klimaat van Jalisco zijn niet geschikt. Daarom moeten de Huichol ieder jaar op bedevaart naar het noordoosten, naar de woestijn van San Luis Potosi, zo'n 500 kilometer verderop, meer bepaald naar de plaats Wirikuta. Vroeger deden de pelgrims deze tocht te voet in ongeveer veertig dagen, heen en terug. Nu lopen de pelgrims een paar dagen om daarna verder te trekken met de bus of met een vrachtwagen. Onderweg stoppen ze wel bij alle heilige plaatsen om offers te brengen. Ook voor het vertrek worden grondige voorbereidingen getroffen en worden er ook offers aan de goden gebracht. Iemand die op pelgrimstocht achter de peyote gaat, moet zijn vleselijke zonden opbiechten. Hiervoor maakt een pelgrim op de vierde of vijde dag van zijn reis een reeks knopen in een snoer van ixtle (een cactusvezel). Voor elke vleselijke zonde moet hij één knoop maken. Hij gaat dan voor het vuur staan, biecht alle details van zijn escapade op en gooit dan de knoop in het vuur. Tijdens de tocht mogen de Huicolen geen zout gebruiken, slechts een klein beetje water drinken en zeer weinig eten. Het is eigenlijk een soort vastenperiode. Ze mogen zich ook niet wassen tijdens de tocht, net zomin als de thuisgebleven vrouwen. Eenmaal ter plaatse moeten ze op zoek naar de peyote. De plant komt slechts een klein beetje boven de grond uitpiepen en heeft dan ook nog de kleur van de aarde.

Het hert

Ze mogen slechts beginnen met het oogsten nadat de chaman op "het hert" heeft gejaagd. Daartoe wordt met een pijl geschoten op de peyote. Op twee dagen slagen ze er in zo'n 15 kilo peyote te verzamelen. Ter plaatse wordt er al een deel opgegeten om in trance te geraken en met de goden in contact te treden. De rest wordt gedroogd en mee naar huis genomen. De plant is vreselijk bitter. Wanneer men er van eet, ziet men eerst kleurige lichtflitsen en daarna gaan voorwerpen van vorm veranderen. Tijdens de tocht worden de Huichols verheven tot de priesterstand. Iedere Huichol moet minstens eenmaal mee op pelgrimstocht. Voor de pelgrims terug naar hun familie mogen, moeten ze ook nog een ritueel volbrengen.

De peyote consumeren

Daarna mag iedereen van de peyote eten, ook de kinderen. Zij slikken het wel door met chocolademelk, want lekker is de cactus niet. Eet men er weinig van, dan doet peyote de honger, de dorst en het sexueel verlangen verdwijnen. Bij grote inname begint men te hallucineren. Het feest bij hun terugkomst duurt ongeveer drie dagen en wordt gehouden in april of mei. De rest van de peyote wordt ingenomen tijdens de ceremonieën voor het zaai- en oogstseizoen en bij de hertenjacht. Een deel wordt geofferd aan de goden voor een goede oogst. Het wordt ook geconsumeerd tijdens de verering van de regengod. Medicijnenmannen nemen de peyote wanneer ze een diagnose moeten stellen van ziekten. Verder wordt de peyote ook gebruikt als geneesmiddel bij slangen- en schorpioenbeten, bij infecties, bij rheuma en voor geesteszieken.

Het baren van kinderen

Wanneer de Huicholesvrouwen kinderen baarden, moesten de mannen boven hen gaan zitten. Rond hun teelballen werd een touw gespannen. Telkens de vrouw een contractie had, mocht ze aan het touw trekken. Zo voelde de man ook hoe pijn het deed om kinderen te baren.

Kleding

De traditionele kledij van de Huichol Indianen is erg kleurig en netjes. De mannen dragen een beige linnen broek met felgekleurde streep aan de onderkant. Daarop dragen ze een hemd zonder knopen dat enkel vanboven open is, een soort tuniek. Ook dit hemd is van beige linnen met mooie motieven aan de onderkant en op de mouwen. Hierop dragen ze een brede lendenband in felle kleuren. Op het hoofd dragen ze een strooien hoedje, eveneens beige van kleur met weer die felle kleuren in de versiering. Vooral rood en geel worden veel gebruikt voor het borduurwerk. Op de hoed worden soms veren gestoken als extraatje. De vrouwen dragen meestal een rok met daarboven een tuniek, ook met een lendendoek. Hun kleding is meestal effen en felgekleurd.

Kunst

De kunstwerken van de Huichol Indianen karakteriseren zich door de felle kleuren en de psychedelische tekeningen over hun mythen en visioenen. Vooral planten en dieren worden voorgesteld. Huichol Indianen maken kleurrijke schilderijen. Hun specialiteit zijn schilderijen gemaakt van veelkleurig touw in bijenwas gedrukt. De bekendste, inmiddels overleden, Huichol-kunstenaar is José Benitez Sanchez. Ook gebedsvoorwerpen worden in alle vormen en kleuren gemaakt. Maskers worden eveneens door Huichol-kunstenaars gemaakt. Ook hier weer zeer kleurrijk, op hout geschilderd of weer met de kraaltjes of de touwtjes die in bijenwas worden gedrukt. Met dezelfde kralentechniek worden ook houten beeldjes gemaakt, meestal van dieren. Voor schitterende foto's van kunstwerken van de Huicholes kan u terecht op www.indigoarts.com/gallery_huicholart. In Guadalajara worden op markten ook een soort vriendschapsbandjes verkocht in levendige kleuren, met kraaltjes vervaardigd en met tekeningen van dieren en planten, waaronder de peyote. Ook de typische Huicholkleren van de mannen kan u op de markt vinden. Of ze origineel zijn blijft nog de vraag...

Musea

Casa de Artesanias de los Huicholes

Indien u meer wil weten over de Huichol Indianen kan u terecht in het Casa de Artesanias de los Huicholes in Zapopan, Guadalajara (Jalisco). Dit huis is zowel museum als verkoopspunt voor de produkten van de Huichol en Cozo Indianen. Hoewel zeer klein, kan men er toch gemakkelijk een halve dag in rondneuzen en zeer veel te weten komen over de Huichol Indianen. De kunstprodukten worden er aan schappelijke prijzen verkocht.

Huichol Center

In Huejuquilla el Alto , Jalisco vindt u het Huichol Center. Ook daar wordt gewerkt aan het behoud en het promoten van de Huichol cultuur. Voor meer info kan u terecht op www.huicholcenter.org.

Huichol-kunst in België

Voor wie wou genieten van een straf stukje Huichol-kunst maar niet de mogelijkheid heeft om zich naar Mexico te begeven, was er in 2013 een prachtexemplaar van de Vochol in het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel te bewonderen. De Vochol is een Volkswagen-kever die helemaal versierd is in de traditie van de Huichol-kunst met glasparels.