Het mensbeest, de centaur

Door de eeuwen heen leefden in de geest van mensen de meest fantastische beesten. Goddelijke dieren, hallucinaties of wilde fantasieën? Ooit waren ze keiharde realiteit. De centaur is een mensbeest. Hij is half mens, half paard. De herkomst van de Centaur ligt naar alle waarschijnlijkheid bij de Oude Grieken.

Wat is een centaur?

Een centaur is een mensbeest, al zou beestman een betere titel zijn. Centaurs zijn hooligans van de ergste soort, die altijd ruzie zoeken. Vooral als er drank in het spel is, gaan alle remmen los. Dan kun je rotsblokken naar je hoofd krijgen, of klappen met complete bomen die ze als honkbalknuppel gebruiken. Hun vrouwen, de centauriden, lijken iets aangenamer in de omgang. Je kunt ze althans betrappen op enig gevoel. Zo pleegde er een zelfmoord uit verdriet over haar centaur, die al vechtend door een speer werd doorboord. Toch zal het stel elkaar niet teder hebben bemind of lieve woordjes hebben gefluisterd. Voor dat soort subtiliteiten hadden de paardmensen het te druk met vijanden maken en erop los slaan.

Herkomst van de centaur

Over hun komst op aarde doen verschillende verhalen de ronde. Het ziet ernaar uit de centaurs zijn ontsproten aan de geest van de Oude Grieken. Vroegere beschavingen reppen met geen woord over ze. Populair is het idee dat centaurs voortkwamen uit een vrijage tussen een menselijke koning en een wolk die de vorm had van Hera, de vrouw van oppergod Zeus. Recentere ideeën gaan ervan uit dat de komst van paarden in Griekenland iets te maken heeft met de geboorte van de centaurs. Uit archeologische vondsten is op te maken dat de dieren rond 1700 voor Christus door volken uit het huidige Rusland naar Europa werden gebracht. Dachten de Grieken misschien dat de ruiters met hun paarden tot een enkel wezen versmolten waren?

Hoe dan ook, de oudste overblijfselen van centaurs zijn aardewerken beeldjes uit de 10e eeuw voor Christus. Homerus beschreef ze twee eeuwen later als wilde beesten. Waarom? Het verhaal dat hun reputatie als hooligans vestigde, was toen al bekend. Er was eens een koning, Peirithoüs, die ging trouwen. De Lapithen, zijn volk, vochten vaak tegen de centaurs. Maar nu was het vrede, dus werden de paardmensen uitgenodigd voor de bruiloft. Een slecht idee. De centaur Eurytes raakte door de wijn en de bruid in vuur en vlam en hij vergreep zich aan haar. De andere centaurs volgden zijn voorbeeld. Een vriend van de koning gooide daarop een wijnvat naar Eurytes. Deze sloeg achterover op de vloer, dood. De andere paardmensen reageerden woest en vielen de Lapithen aan. Uiteindelijk vluchtten de overgebleven centaurs. Zo gaat het steeds. In alle slagen waarin zij optreden rammen zij er groepsgewijs op los, alleen maar om het knokken zelf. En altijd verliezen ze. Toch waren er uitzonderingen. Een paar centaurs waren wel oké. Zoals Cheiroon, die alles had wat zijn soortgenoten misten: rust, tact, vriendelijkheid. Ook was hij keurig getrouwd, met een nimf. Hij had zo'n hoog aanzien, dat hij een waslijst aan Oude Griekse beroemdheden mocht opvoeden, waaronder de helden Achilles, Ajax en Herakles.

Verschijningsvorm

De oudste afbeeldingen laten centaurs zien met paardenoren en twee mensenbenen. Aan hun billen zit het achterlijf van een paard. Ze hebben twee geslachtsapparaten: van een man en van een paard. In de zesde eeuw voor Christus duikt voor het eerst een variant op. Die is met 4 paardenbenen een stuk minder menselijk. Ook zijn menselijke lid is verdwenen. Die latere vorm kreeg de overhand en bleef hardnekkig bestaan. Geen wonder: als personificatie van het kwaad waren centaurs ideale sparringpartners in verhalen over helden. Want om held te worden en te blijven, moet je overwinningen boeken. En wie kon je als held nu beter verslaan dan een zooitje ongeregelde barbaren die er op uit waren om het leven van de gewone mens te terroriseren? Aan het eind van elke veldslag vluchtten daarom altijd weer een paar centaurs weg. Laf, maar levend, zodat ze later konden terugkeren om opnieuw door helden te worden overwonnen. Die rol als ultieme slechterik is tijdloos. Dus omarmden ook de Romeinen hem. Ze gaven hem dezelfde rol in hun mythologie.

Held geveld

Centaur Nessos was veerman bij een rivier, toen de Griekse held Herakles met zijn vrouw Deianeira over wilde steken. Nessos tilde haar op en ging het water in. Halverwege de rivier probeerde de centaur haar te verkrachten. Dat zag Herakles en hij schoot een gifpijl in Nessos. Voordat de centaur stierf, gaf hij zijn bebloede mantel aan Deianeira. Als Herakles oot een andere vrouw zou nemen, zei Nessos, dan moest zij de held deze mantel laten omdoen. Dan zou hij weer voor haar kiezen. Een paar jaar later was het dan zo ver. Deianeira dacht dat Herakles een ander had en liet hem de mantel van Nessos brengen. Toen de held die omdeed, brandde de pijn door zijn lijf tot hij stierf.