Schampschot: de oorlog die Eijsden op een haar na miste
Augustus 1914, het begin van de Eerste Wereldoorlog. Ons land bleef neutraal maar Duitse troepen lieten een spoor van dood en vernieling achter in de grensstreek net ten zuiden van het Nederlandse dorp Eijsden. Een schampschot zogezegd.
Wallonië moest de opmars van de Duitsers stuiten
In augustus 2014 werd een boekwerk gepubliceerd van de Nederlandse historicus Paul van der Steen over de bloedige oorlog die een eeuw daarvoor woedde net ten zuiden van onze landsgrenzen. Het had maar een haar gescheeld of Nederlands Limburg was ook betrokken geweest bij de gruwelen van de Eerste Wereldoorlog. In België daarentegen werd een bloedige strijd gevoerd, waarbij vooral de loopgravenoorlog in Vlaanderen de geschiedenisboeken haalde. Wat veel mensen niet weten, is dat er zich net ten zuiden van onze landsgrens met Wallonië, in augustus 1914 een bloedige strijd rondom de stad Luik voltrok.
Het dorp Eijsden aan de rand van de Groote Oorlog
Eijsden aan de rand van de Groote Oorlog, het is de veelzeggende titel die Paul van der Steen meegaf aan het boekwerk “Schampschot” dat na twee jaar noeste arbeid het licht zag. Schrijver/historicus Paul van der Steen, in Limburg bij velen bekend vooral als freelance journalist en columnist van Dagblad De Limburger, beet zich twee jaar lang vast in archiefstukken, onder meer van de
Stichting Eijsdens Verleden, een groep enthousiaste Eijsdense vrijwilligers die zich belangeloos inzet om het wel en wee van Eijsdens verleden in kaart te brengen. Paul van der Steen bezocht gedurende twee jaar trouw de werkavonden van deze stichting, raadpleegde er honderden archiefstukken en foto’s en liet zich door de lokale medewerkers bijpraten over de bloedige oorlog die zich een eeuw geleden aan de rand van de Eijsdense dorpsgrens had afgespeeld.
Knap staaltje geschiedschrijving
Zoals gezegd, Van der Steen raadpleegde honderden archiefstukken, bekeek grote hoeveelheden beeldmateriaal, bezocht talloze mensen in de regio, niet alleen in Eijsden, maar ook in de omliggende Belgische buurgemeenten zoals Moelingen (Mouland) en ’s Gravenvoeren (Fouron le Comte). Het resultaat mag er zijn. Een boekwerk dat zich “in één adem” uitleest. De auteur verdient een groot compliment voor de wijze waarop hij, toch een relatieve buitenstaander, al die indrukken en feiten tot één verhaal heeft weten te combineren. Voor de mensen in de regio en ver daarbuiten het lezen meer dan waard!
Rivier de Maas en Luikse forten moesten Duitse opmars vertragen
Van der Steen beschrijft in het eerste deel van zijn boek treffend de opmars van de Duitsers in Wallonië en de verschrikkingen die dat met zich meebracht voor de plaatselijke bevolking. Natuurlijk had de in deplorabele staat verkerende Belgische krijgsmacht geen schijn van kans tegen de goed geoliede vechtmachine van de Duitsers, maar het was het streven van de Belgen om de opmars van de Duitsers zoveel mogelijk te vertragen. De rivier de Maas speelde daarbij een cruciale rol. Zo werden onder meer in het Waalse stadje Visé de bruggen opgeblazen om de Duitsers de doortocht te beletten. Onderwijl lagen de Duitse troepen onder
kanonvuur van een aantal forten rondom de stad Luik. Duitse genietroepen zagen zich genoodzaakt om pal op de Nederlandse grens bij Eijsden noodbruggen aan te leggen waar mens en materieel vervolgens de oversteek waagden.
Eerste Wereldoorlog ging niet onopgemerkt aan Eijsden voorbij
Het spreekt voor zich dat de gruwelijke oorlogstaferelen die zich net over onze landsgrens afspeelden, niet onopgemerkt aan grensgemeente Eijsden voorbij gingen. Duizenden Belgische vluchtelingen zochten in Eijsden en omgeving een goed heenkomen. Zo werd er net over de grens bij de buurtschap Withuis in Moelingen een gigantisch tentenkamp ingericht, werd er opvang geregeld bij de plaatselijke zinkwitfabriek MZM, de zusters Ursulinen en de adellijke familie in Eijsden. In het nabijgelegen Maastricht werd een commandocentrum van het Rode Kruis ingericht. Dagelijks was er transport van gewonden vanuit het strijdgebied naar noodhospitalen in Maastricht.
Elektrische draad maakte veel slachtoffers
Een feit dat in dit kader niet onvermeld mag blijven was de elektrische bedrading die de Duitse bezetters als versperring hadden aangebracht langs de Nederlands-Belgische grens en die veel slachtoffers maakte, niet alleen onder vluchtelingen maar ook onder bewoners van de grensstreek en smokkelaars.
Elektrische stroom was immers een fenomeen dat nog geen algemene ingang had gevonden en de risico’s daaraan verbonden waren ook nog onvoldoende bekend.
Waarom België en niet Nederland?
Uiteraard is bij veel landgenoten bekend dat Nederland in de Eerste Wereldoorlog een neutrale positie innam. Beroemd is in dat verband overigens ook de foto van de Duitse Keizer Wilhelm II die na de overgave van Duitsland op het station van Eijsden staat te wachten om asiel te verkrijgen in ons land.
Met recht een "schampschot"
Bij veel mensen, ook bij de auteur van deze bijdrage, was niet bekend waarom de Belgen wél bij die gruwelijke Eerste Wereldoorlog betrokken raakten en ons land niet. Ook dat aspect wordt in het boek “Schampschot” uitvoerig belicht. Om het niet tot een directe confrontatie te laten komen langs de door de Fransen goed beveiligde gemeenschappelijk landsgrens in de Elzas, had men voor een omtrekkende beweging door België gekozen. In plannen die al jaren vóór het begin van de Eerste Wereldoorlog waren uitgestippeld, zou in eerste instantie ook heel Zuid-Nederland deel uitmaken van dat strijdplan. Men mag dus met recht spreken van een "schampschot".