Jules Schelvis, overlevende van zeven kampen

Jules Schelvis (Amsterdam, 7 januari 1921 - 3 april 2016 Amstelveen) was een van de weinige overlevenden van vernietigingskamp Sobibor. Hij heeft verschillende boeken geschreven en hield lezingen met het doel de misdaden van de nazi's tegen de joden in de Tweede Wereldoorlog onder de aandacht te brengen van volgende generaties. Schelvis overleefde zeven concentratie- en vernietigingskampen. Hij was getuige in het proces tegen Demjanjuk.

De geschiedenis van Jules Schelvis

Jules Schelvis werd op 7 januari 1921 geboren in Amsterdam als zoon van joodse ouders die niet gelovig waren maar een humanistische levensovertuiging hadden. Hij had een onbezorgde jeugd totdat de naziterreur daar in de jaren dertig en vervolgens in de Tweede Wereldoorlog een einde aan maakte. Schelvis doorliep de HBS en volgde een opleiding tot boekdrukker. In 1941 werd hij als boekdrukker ontslagen vanwege zijn joodse identiteit. Hij was inmiddels getrouwd met Rachel Borzykowski. Zij was de dochter van Pools-joodse ouders die uit Polen waren gevlucht vanwege het antisemitisme daar. Schelvis trouwde met Rachel omdat alle buitenlandse joden in Nederland zich in 1941 moesten melden voor werk in Duitsland. Door te trouwen, werd haar dat lot bespaard omdat zij hierdoor Nederlands staatsburger werd.

Op 26 mei 1943 werd Jules Schelvis met Rachel en andere familieleden gevangengenomen en op de trein naar kamp Westerbork gezet. Zes dagen later werden zij in veewagons naar vernietigingskamp Sobibor gebracht. Daar werden de mannen van de vrouwen gescheiden. Schelvis zag zijn geliefde Rachel hier voor 't laatst. Door een SS-er aan te spreken lukte het Schelvis om zich te mogen aansluiten bij een groep mannen die te werk gesteld werden in het kamp Dorohucza. Pas later hoorde hij welk lot zijn vrouw en andere familieleden had getroffen. Zij waren vermoord in de gaskamers van Sobibor.

In 1944 werd Schelvis naar het kamp Auschwitz/Birkenau gebracht. Vervolgens werd hij overgebracht naar het werkkamp Vaihingen an der Enz waar hij op 8 april 1945 door de Fransen werd bevrijd. Wat Jules Schelvis in zijn leven heeft meegemaakt is meer dan een mens in zijn leven kan verdragen. Hij heeft zijn ervaringen in verschillende boeken beschreven. Ook houdt Schelvis lezingen en is hij regelmatig in televisieprogramma's te gast. In 1999 werd de Stichting Sobibor opgericht met als doel ervoor te zorgen dat de herinnering aan dit vernietigingskamp blijft voortbestaan. In Sobibor werden 34.313 Nederlandse joden door vergassing vermoord. Schelvis was een van de slechts achttien joden die Sobibor overleefden.

Het proces Demjanjuk

Hoewel Jules Schelvis slechts een dag in Sobibor verbleef, trad hij in het proces tegen kampbewaker Demjanjuk op als zogenaamde 'neben-klager' of mede-aanklager. Het is in het Duitse strafrecht mogelijk om als mede-aanklager op te treden. De mede-aanklager kan, net als de officier van justitie, getuigen verhoren, een requisitoir houden en een strafeis formuleren. Dit gebeurde in het proces tegen de kampbewaarder Demjanjuk en hoewel Jules Schelvis zichzelf in eerste instantie te oud vond, heeft hij toch van deze mogelijkheid gebruik gemaakt omdat hij vond dat hij dit aan zijn omgekomen familieleden verplicht was. Familieleden van mensen die tussen 26 maart en 1 oktober 1943 in Sobibor zijn vermoord vormden in dit proces de mede-aanklagers. In die periode was Demjanjuk werkzaam in het vernietigingskamp.

De mede-aanklagers spreken namens hun vermoorde familieleden maar ook namens alle andere mensen die in Sobibor werden omgebracht. Schelvis hield een indrukwekkend requisitoir tijdens het proces. Hij gaf aan dat hij van mening wat dat Demjanjuk weliswaar veroordeeld diende te worden maar hij vond het niet nodig dat hij ook straf zou krijgen. Demjanjuk was een oude man en volgens de humanistische zienswijze van zijn ouders, zo meende Schelvis, was het opleggen van een straf daarmee niet in overeenstemming. Hij eerde zijn ouders met deze opvatting, die overigens niet door iedereen werd gedeeld.

Boeken

Jules Schelvis heeft verschillende boeken geschreven, waarvan een aantal in verschillende talen, waaronder het Duits, is vertaald.

• Een jeugd in Amsterdam, ISBN 978-90-6707-654-8, 2011: het leven van Jules Schelvis in de jaren 20 en 30 in Amsterdam.
• Binnen de poorten, ISBN 978-90-476-0948-3, 2010: een verslag van twee jaar Duitse vernietigings- en concentratiekampen.
• Ooggetuigen van Sobibor, ISBN 978-90-263-2314-0, 2010: interviews met mensen die in het kamp werkten, het kamp bouwden en die in de buurt woonden.
• Vernietigingskamp Sobibor, ISBN 978-90-6707-626-5, 2007: historisch werk over vernietigingskamp Sobibor.

Lees verder

• Februaristaking: verzet tegen het wegvoeren van joden
• Monumenten om de Tweede Wereldoorlog te herdenken
• Josef Mengele, Engel des Doods in Auschwitz