Hyperinflatie in Duitsland

Tijdens de Eerste Wereldoorlog was Duitsland veel geld kwijt aan die oorlog. Dit geldt ook voor Amerika, Engeland, Frankrijk en België. Het was eigenlijk een oorlog die niemand kon betalen. Na het tekenen van het Verdrag van Versailles kreeg de economische crisis voor Duitsland een ongekende omvang. Deze versterking van de inflatie van toen kan niet los worden gekoppeld van de bepalingen binnen het Verdrag van Versailles.

De aanloop naar de Duitse Hyperinflatie

Tijdens de Eerste Wereldoorlog was Duitsland veel geld kwijt aan die oorlog. Dit geldt ook voor Amerika, Engeland, Frankrijk en België. Het was eigenlijk een oorlog die niemand kon betalen. Na het tekenen van het Verdrag van Versailles kreeg de economische crisis voor Duitsland een ongekende omvang. Deze versterking van de inflatie van toen kan niet los worden gekoppeld van de bepalingen binnen het Verdrag van Versailles.

Het Verdrag van Versailles en de bepalingen voor Duitsland

In het Verdrag van Versailles, werden onder meer de volgende bepalingen opgenomen;

Land(bouwgrond) wordt afgenomen van Duitsland (1/7e deel)

Door het verlies van land (productiemiddel ‘natuur’) om b.v. groenten te verbouwen, werd kapitaalvernietiging van de voorraden van Duitsland bereikt.

de mensen die er woonden verloren hun nationaliteit (1/10e van de bevolking)

Het ‘overhevelen’ van nationaliteit van Duitse burgers veroorzaakte een verlies aan arbeidskrachten. Dit verlaagde de productiecapaciteit in mankracht. Door het enorme overschot aan arbeid dat later ontstaat, t.g.v. de hyperinflatie, heeft deze oorzaak geen grote rol gespeeld.

De koolvoorraden en de steenkoolmijnen in het ‘Saar basin’ wordt eigendom van Frankrijk

Duitsland verloor dus ook nog eens delfstoffen. Hetzelfde gebeurde met de productie van ijzer.

Duitsland verloor haar overzeese bezittingen

De Duitse koloniën brachten geld op. Door dit verlies, verloor Duitsland een bron van inkomsten.

Duitsland moet voor alle landen haar economische grenzen wagenwijd open zetten

Door Duitsland te verbieden economische protectionistische maatregelen te nemen, hadden Amerika, België, Frankrijk, en Engeland een ‘vrij afzetgebied’ waaraan zij hun producten konden leveren. Ondernemers wordt vele vormen van concurrentie verboden, waardoor de bescherming van de eigen Duitse producenten vrijwel onmogelijk werd.

Duitsland moet alle, voor haar economie van belang zijnde, middelen aan vervoer en machines afstaan. Het gaat om de volgende punten;

• handelsschepen met een laadvermogen boven 1600 BRT
• de helft van alle handelsschepen van 1000 tot 1600 BRT.
• Eénvierde deel van de visserijvloot en tweevijfde deel van de binnenvaartschepen worden afgestaan.
• Grote aantallen machines en bouwmaterialen, treinen en vrachtauto's.

Duitsland verloor hiermee een aanzienlijk en belangrijk aantal transport- en productiemiddelen. Een tekort aan kapitaal (machines) als gevolg was onvermijdelijk. Bevoorrading van bedrijven en fabrieken werden bemoeilijkt .

Factoren van de Duitse Hyperinflatie

Om de hyperinflatie in Duitsland te begrijpen, kan men zich niet beperken tot enkel macro-economische begrippen. De Eerste Wereldoorlog en de aanloop daarnaar toe, de internationale politiek, het ‘internationaal gevecht’ om grondstoffen en afzetgebieden zijn daarvoor teveel van invloed geweest. De economische situatie in andere landen eveneens. Wie zich beperkt tot enkel Duitsland doet daarmee te kort aan het begrip ‘hyperinflatie’ en trekt veel zaken uit het historisch verband.

Ook is het belangrijk te weten in hoeverre de geldvoorraad en omloopsnelheid van geld, van invloed is op hyperinflatie. Wanneer een verhoogde hoeveelheid geld ter beschikking staat, tegenover een gelijkgebleven hoeveelheid producten, stijgen de prijzenindexen en ontstaat er inflatie. Wanneer dan ook nog eens die hoeveelheid producten reduceert, stijgen de prijzen nog eens, met hyperinflatie tot gevolg.

Om hyperinflatie te begrijpen kan hierom niet enkel gekeken worden naar de prijzen van goederen. De geldvoorraad, de omloopsnelheid van het geld, de prijzen van goederen, de afzet van producten (hoeveelheid transacties) zijn alle vier factoren die onmisbaar zijn voor het begrijpen van hyperinflatie.

Internationale betrekkingen

Internationale politieke betrekkingen zijn essentieel voor eventueel te nemen maatregelen. Na de Eerste Wereldoorlog stond Duitsland, in politiek opzicht, in een geïsoleerde positie. Medestanders voor maatregelen vond zij niet. Veel anders dan het Verdrag van Versailles ondertekenen konden de Duitsers niet. Niemand kon de herstelbetalingen aflossen, maar Duitsland stond met ‘haar rug tegen de muur’.

Het verder geïsoleerd raken van een land versterkt het ontstaan van hyperinflatie. Maar evenzo verlaagt hyperinflatie als gevolg van uitbreidende en sterker wordende internationale politieke verhoudingen en handelsbetrekkingen.

De inflatiepolitiek van de Weimarrepubliek

Niet geheel verwonderlijk is daarom de ‘inflatiepolitiek’ van de Weimarrepubliek in de jaren die volgden op het ondertekenen van het Verdrag van Versailles. Mede onder leiding van de bekende - van joodse afkomst - econoom Hjalmar Schacht (die t.t.v. en erna ook bekend stond als 'Hitler's Banker', werd vrijgesproken tijdens het Nurembergproces, maar weer veroordeeld met de Duitse 'De-nazificazung processen) werd de inflatie, doelbewust, omhooggedreven . De aanzet daartoe werd gegeven door zijn voorganger, Havenstein. Dit gebeurde door de Duitse banken veel geld bij te laten drukken.
De gedachte achter deze inflatiepolitiek was het buitenland ervan te overtuigen dat Duitsland écht de herstelbetalingen niet kon voldoen, waarbij dit laatste weer als strategie in internationale politieke onderhandelingen werd ingezet. De twee best bekende voorbeelden hiervan zijn het DAWES-plan en het latere Kellogg-Briand Pact. Van mindere rol, alhoewel niet onbelangrijk, was het Duits-Russische verdrag van Rapallo. Niet alleen is hyperinflatie een economische ramp, maar het kan dus eveneens ingezet worden als ‘middel’ in internationale politieke betrekkingen. Wellicht een ‘vreemd idee’, maar daar dient bij in acht te worden genomen dat 1914-1923 voor Duitsland ook ‘vreemde tijden’ waren, die evenzulke ‘vreemde oplossingen’ vereisten om Duitsland uit het economisch ‘slop’ te trekken.

De gevolgen van de hyperinflatie voor de Duitse bevolking en bedrijven

De hyperinflatie zorgde voor veel onrusten in het land. Veel bedrijven konden hun personeel niet meer betalen. Er waren veel stakingen. Er was tekort aan grond- en delfstoffen. De regering zette de arbeiders in het Elzas-Lotharingen gebied, dat nu produceerde voor Frankrijk, België en Engeland, ertoe aan te staken. Hun loon werd doorbetaald door de overheid .
De economische opvattingen van die tijd waren dat men de economische situatie kon oplossen door de geldvoorraad te vergroten. De banken werd opdracht gegeven om de dagproductie van het drukken van geld te verhogen van 45 miljard Mark naar 75 miljard Mark.

Dit alles leidde tot grote politieke instabiliteit en besluiteloosheid van de regeringsleiders. Binnen de Weimarrepubliek waren ministers het zeer regelmatig oneens met elkaar. Niet zelden werden onderlinge geschillen opgelost door de ander voor het gerecht te (laten) dagen voor landsverraad of opruiing. (o.a. Ebert voor zijn rol in de stakingen rond 1918 en 1919, en Hitler voor de München-putsch in 1923). Ook in politiek opzicht was Duitsland in een crisis geraakt en werd door regeringsleiders voortdurend ‘gestreden’ om de macht.

De reële lonen gingen achteruit. De prijzen stegen enorm. Tijdens de blokkade van de Eerste Wereldoorlog en na 1919 waren er hongersnoden. Nederland heeft in die tijden opvang geboden aan kinderen, zodat zij hier konden aansterken.

De Duitse behoefte aan leningen en de link met Amerikaanse bankiershuizen

Tengevolge van de waardevermindering van het geld moest Duitsland geld lenen in het buitenland. In de periode 1914-1916 leenden grote bankiershuizen in Amerika geld aan niet alleen de geallieerden, maar ook de Duitsers. Door dit vele geld lenen, steeg de geldvoorraad in omvang. Maar wel tegenover een zelfde hoeveelheid producten. Gevolg: de prijzen van de producten gingen stijgen. Daarnaast ging merendeel van het geleende geld, onder Wilhelm II, toch naar defensie-uitgaven en kwam er niets van terug in de economie of aan de bevolking, met als gevolg een nog verder waardevermindering van het geld. Hyperinflatie creëert dus noodzaak tot een grotere geldvoorraad, maar de besteding daarvan bepaalt of dat de hyperinflatie doet verminderen.

Autarkie

Om een oplossing voor de hyperinflatie die veroorzaakt werd door de productieproblemen probeerde Duitsland autarkie te bereiken. De productiehoeveelheid werd gestimuleerd. Immers, meer produceren dan je nodig hebt en dat weer verkopen aan andere landen creëert een grotere invloed in de economie van andere landen.

Door de hyperinflatie daalde de vraag naar producten. Dit verlaagde de productiecapaciteit, men produceerde immers (veel) minder dan de maximale productiecapaciteit. Het aanbod aan productiecapaciteit was echter ruim voldoende. Door de hyperinflatie raakten steeds meer en meer mensen (‘productiemankracht’) werkloos. Dit deed het BNP van de bevolking en daarmee ook de koopkracht dalen, met als gevolg een nóg lagere vraag naar producten. Tot aan het DAWES-plan in 1924 werd Duitsland ook nog eens economisch geboycot (door de voormalig geallieerden met name) dus was het vergroten van de afzet naar het buitenland (de export) ook geen optie om de hyperinflatie te bestrijden.

Omloopsnelheid van het geld; een geldtheorie

Kwantiteitsvergelijking: ‘de verkeersvergelijking van Fisher’

M x V = P x T

(M=geldvoorraad, V=omloopsnelheid v/h geld, P=prijs, T=transacties(q))

• Bij onderbesteding, is T=laag, lager dan de productiecapaciteit. Door M te verhogen, wordt T ook verhoogd.
• Dit, de door de hoge inflatie veroorzaakte onderbesteding, tezamen met de astronomische stijging van de dollarkoers van toen, verklaart het invoeren van de nieuwe munt (rijksmark/rentenmark).
• Maar als M, T overstijgt, wat dan? Als ook T max. niet genoeg is, dan moet je natuurlijk T vergroten, bijvoorbeeld door meer werk te creëren, werkgelegenheidsprojecten dus.
• Maar hierin had Duitsland ook een probleem. Door het Verdag van Versailles raakte Duitsland 1/10e van haar bevolking kwijt en 1/3e van het land en daarmee productiecapaciteit voor de landbouw. Maar ook delfstoffen als steenkool en ijzer die daarna geïmporteerd moesten worden. Het onvermijdelijke gevolg was dat P in een enorm rap tempo gaat stijgen, prijzen vliegen omhoog je krijgt inflatie.
• P moest dus wel omhoog gaan om aan de vergelijking te blijven voldoen.

Maar schaarste aan goederen en hoge prijzen heeft als gevolg dat het de omloopsnelheid van het geld verlaagt. Normaal gesproken leidt dat tot een lagere som, de vergelijking moet gelijk blijven en dus zal P ook weer omlaag gaan zodat de verkeersvergelijking weer in balans geraakt, maar in het geval van Duitsland ging dat niet op. De regering liet geld bij drukken waardoor de som M x V dezelfde bleef. Onvermijdelijk gevolg was dat P nog verder ging stijgen. Op een gegeven moment waren er grote stakingen en het loon bleef doorbetaald worden.

Maatregelen van de Weimar-regering

Om de werkloosheid te bestrijden nam de Weimar-regering onder meer de volgende maatregelen;

• De overheid financierde werkgelegenheidsprogramma’s
• Duitsland slaagde erin meer mensen over te halen of te dwingen om te werken en meer bedrijfsleiders en bankiers te motiveren om hieraan hun volle medewerking te verlenen.
• Investeren in openbare werken zoals autowegen.

Conclusie van deze infoteur:

Mijn conclusie is dat hyperinflatie veroorzaakt wordt door factoren van politieke belangen en internationale (handels-)afspraken. Beleidsmakers zouden zich hier meer bewust van moeten zijn en vaker de oorzaken achter de noden van een ander moeten zoeken, en die oorzaken weg te nemen, dan door middel van ‘pappen-en-nathouden-beleid’ de gevolgen van de noden weg te nemen.

Aangezien hyperinflatie desastreus is voor zowel de economie als de bevolking zou ik ervoor willen pleiten om in internationaal verband het onderwerp bekend te maken met het publiek en beleidsmakers. Hierbij denk ik aan de website (mogelijk door WHO of de VN?) waarbij breed uitgelegd wordt wat hyperinflatie is, inclusief de voorbeelden uit het verleden en het heden.

Ooit zei men wereldwijd een uitspraak in relatie tot de beide wereldoorlogen. Voor het onderwerp hyperinflatie gaat de zelfde uitspraak op.

“ … Dit nooit meer … “