In de naam van... Smeerwortel

Namen van vooral medicinale planten hebben soms een geschiedenis van duizenden jaren achter zich. Een naam zorgt ervoor dat we weten over welke plant generaties kruidkundigen voor ons schreven, maar de naam zelf zegt ook veel over de gebruikswaarde, de groeiplaats en het uiterlijk van de plant.

Smeerwortel ruwe plant

Smeerwortel / Symphytum officinale een inheemse vaste plant uit de familie van de Ruwbladigen. Aai maar eens over het blad, dan zul je direct voelen dat deze plant ruw bladig is. De smeerwortel zelf heeft zijn naam ook niet gestolen. Het is de zwarte wortel die medicinaal het meest gebruikt word en dan vooral ook als smeersel (zalf), om de gewrichten te smeren en omdat er zoveel smeer (slijmstof) in de plant aanwezig is. Dat de plant smerig zou zijn, gaat mij iets te ver als naamverklaring. Ook de officiële Latijnse naam Symphytum verwijst naar zijn werking op het beenderstelsel ter genezing van botbreuken. Sumphuton betekent samengroeien. Ook in oude kruidenboeken zoals het Antidotarium Nicolai wordt hij Simfitum of Walwortel genoemd. Bij genezing van botbreuken ontstaat er een verdikking op de plaats waar het bot zich herstelt (callusvorming), een soor wal, verhoging dus. Mogelijk vandaar Waelwortel al zou waelen ook van kenteren kunnen komen, of van het Oudhoogduits wallen, wellen is helen, of zelfs waal als poel of plas. Genoeg mogelijkheden dus maar allemaal betekenissen die iets vertellen over de werking of de groeiplaats van de plant..

Smeerwortel zachte plant, slijmstofplant

Een van de oudste geschriften waar de Smeerwortel vernoemd word is de Pseudo-Apuleius (4de eeuw ) en wel onder de naam Confirma, ook hier weer een verwijzing naar vastmaken, bevestigen, confirmeren. Bij Hildegard van Bingen lezen we ‘Consolida’, een naam die nu ook nog wel eens gebruikt word, de Franse naam is Consoude en de Italiaanse Consolida maggiore, van souder, lassen of aan mekaar maken. Ook het Duitse ‘Beinwell’ en het Engelse ‘Boneset’ verwijzen naar zijn genezende werking bij botbreuken.

De naam Waelwortel en vele andere namen vinden we ook bij Dodonaeus, die schrijft in zijn Cruydt-boeck:
'Dit cruyt heet in Griecx Symphyton, ende Symphyton mega. In Latijn Symphytum magnum en Solidago. In die Apoteke Consolida maior. In Hoochduytsch Walwurtz/ Schmerwurtz/ Schwartwurtz/ Schantzwurtz/ Beinwellen. In Neerduytsch Waelwortel. In Franchois Consyre'.

En over de medicinale werking heeft hij zoals gewoonlijk een mooi verhaal in petto:
'Die selve wortele ghestooten heylt ende gheneest alle versche wonden gelijck een plaester daer op gheleyt/ ende es soo seer heylsaem dat zy met eenen huspot oft andere stucken van vleesch ghesoden/ die stucken al tsamen aen een doet wassen'.

Ik heb het nog niet geprobeerd om brokken vlees in een hutsepot terug aan mekaar te laten groeien, maar het is wel een beetje waar, omdat de slijmstoffen in deze plant wel een waterbindend effect kunnen hebben in saus of soep. Veel van die straffe verhalen waren volgens mij toch vooral bedoeld om de werking van de plant beter te onthouden. Dus als geheugensteuntje.

Overzicht andere volksnamen

  • Enkele andere Nederlandse volksnamen: Ezelsoor, Heelbeen, Heelwortel, Keelwortel, Schuurwortel, Spekwortel
  • Engelse benamingen: Boneset, Bruisewort, Knit Back, Knit Bone, Slippery Root, Black Wort
  • Duits: Beinheil, Beinwurz, Eselohrwurzel, Hasenlaub, Soldatenwurz, Wallwurz,
  • Frans: Consoude officinale, langue de vache, Herbe à la coupure, Herbe aux charpentiers
© 2008 - 2024 Herborist, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Kruidengeneeskunde: smeerwortel (symphytum officinale)Kruidengeneeskunde: smeerwortel (symphytum officinale)De smeerwortel is een kruid dat in de kruidengeneeskunde bekend staat om haar helende effecten bij kneuzingen en verstui…
Geneeskrachtige kruiden bij verrekkingGeneeskrachtige kruiden bij verrekkingWanneer een spier of pees tijdelijk te heftig belast wordt, kan deze uitrekken. De verrekking zorgt voor een acute pijn.…
Geneeskrachtige kruiden bij kneuzingenGeneeskrachtige kruiden bij kneuzingenBij een kneuzing is het weefsel onder de huid beschadigd door hard contact met een stomp voorwerp. Vaak gebeurt dit tijd…
Geneeskrachtige kruiden bij overbelaste spierenNa een lange inspanning of wanneer men er teveel van vraagt, kunnen spieren overbelast raken. Het lichaam kan overbelast…

Nederlandse SpreekwoordenSpreekwoorden zijn op zichzelf staande uitdrukkingen die wijsheden bevatten. Ze zijn ontstaan in de volksmond en doordat…
De reis van Sint Brandaan; het verhaalDit artikel gaat over het verhaal uit de geschiedenis der literatuur. Een verhaal genaamd: De reis van Sint Brandaan.
Bronnen en referenties
  • Kleyn. Planten en hun naam. Meulenhof Van Wersch. Folklore van wilde planten Godefridi Maurice. In de naam van de planten. Brochure Herbarius
Reactie

Loes, 12-05-2009
Hallo!
Zou zo graag willen weten waarvoor ik smeerwortel ( medicinaal en/of als creme/olie ) zou kunen gebruiken en de vraag blad/bloem/ wortel?
Bedankt alvast gr loes Reactie infoteur, 13-05-2009
Beste,
Smeerwortel wordt vooral uitwendig gebruikt, voor slecht genezende wonden, eczeem, droge huid maar ook voor de gewrichten. Vooral de wortel wordt verwerkt in zalf en tinctuur, maar je kan ook het verse, gekneusde blad als kompres op de huid gebruiken.
Voor meer info over kruiden, zie ook www.herboristen.be.
groeten
Maurice

Herborist (762 artikelen)
Gepubliceerd: 17-08-2008
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Taal
Bronnen en referenties: 1
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.