In de naam van... Kaasjeskruid

Groot, klein, gekruld, vijfdelig en muskuskaasjeskruid. De Kaasjeskruiden bestaan natuurlijk weer in vele soorten. Wij mensen zijn weer ijverig geweest in het benoemen. En waarom hebben ze nu juist deze namen?

Kaasjeskruid ook eetbaar

De plant Kaasjeskruid heeft ook niets met een echte kaas te maken, de naam slaat op de platte, ronde zaden, die samen plakken en zo op een mini-bolletje kaas gelijken. Onrijp zijn ze wel eetbaar, maar smaken toch niet naar kaas. Als kind heb ik het nog veel gegeten en ook nu proef ik het wel eens, maar dan meer uit principe. Het smaakt nogal groen, je vind het ook niet veel meer in de natuur en het groeit dan nog voornamelijk langs wegkanten. Niet direct de plaats om je voedsel te oogsten.

Een variëteit met gekruld blad is beter eetbaar als een soort sla. De eerbiedwaardige Cats schreef 400 jaar geleden ‘Laat Maluw (kaasjeskruid) en Latou (Latuw of sla) tot uwen dis genaken’. Het blijft toch verwonderlijk hoe in verschillende landen dezelfde namen voor een plant ontstaat. Fransen noemen het ‘herbe à fromage, Engelsen iets romantischer ‘fairy-cheese. Andere volkse namen van bij ons zijn Broodjes, mastellekenskruid, ook een soort broodje, en paternosterkruid omdat de zaden wel aan mekaar werden geregen.

Pappel, pleisters en papjes

Pappel is een naam die we in de 13de eeuw bij Jan Yperman terugvinden. ‘ nemt papple ende alsene ende ziedste in water en legt optie swillinge, die saelt sachten ende slanken’. De naam Pappel werd zowel gebruikt voor kaasjeskruid als voor populier. Zou pappel van pap komen? Uit kaasjeskruid getrokken in water, komen slijmstoffen vrij die dan een gel vormen en dan ook als verzachtend papje op de huid konden gebruikt worden.
Er zijn in het verleden dan ook vele eenvoudige maar wel wonderbaarlijke middeltjes geweest met kaasjeskruid en verwante slijmstofplanten. Enkele voorbeelden:

• Bij zevenoog bijvoorbeeld kon je een papje maken samen met Muur en tarwebrood, dat moest dan met rivierwater gekookt worden. Bij tranende ogen hielp een papje van de wortel, al zal men dan eerder de verwante soort Heemst gebruikt hebben.
• Een schoonheidsrecept voor witte tanden daterend uit 1681. ‘Een seldsaem middel om de jufferlijke schoonheit te bewaren: Neem kaasjesbladeren en wortel, vrijft daar dagelijks de tanden mee, zo worden zij blinkend en schoon’. Zou daarom de naam jufferrooske nog wel eens gebruikt worden?
• Ook de magiër Albertus Magnus is altijd weer goed voor bijzondere recepturen. Om iets heets uit het vuur te nemen, moest je, volgens hem, de handen wassen in bonenwater waar kalk en kaasjeskruid aan toegevoegd was.

Straffe kost dat wel, maar Kaasjes kruid blijft toch nog bijzonder voor een droge, geïrriteerde huid, om de ruwe slijmvliezen van de keel te verzachten en om geprikkelde darmen weer tot rust te brengen.

Malva

De geslachtsnaam Malve bestond al bij Dioscorides en consoorten, al schreven ze het als malue. Het verwijst naar de verzachtende werking voor huid en slijmvliezen van de kaasjeskruiden en is afkomstig van het Griekse woord ‘malosso’ week maken. De slijmstoffen in de plant werden ook als kompres gebruikt om abcessen en andere huidverhardingen te laten rijpen of week te maken. Dodonaeus zegt het zo ‘Maluwe gheneest die beten van den bien ende wespen/ ende treckt alle dorenen ende splinters uut/ daer op gheleyt ofte ghestreken en dat het met varkensvet vermengt ‘versuet/ rijpt ende doet sincken alle coude ende heete gheswillen’.

Zo was het en zo is het nog steeds voor de geneeskracht van Kaasjeskruid, al zijn er veel meer medische toepassingen: maagontsteking (slijmstoffen), tegen verstopping, mogelijk verbetering darmflora, anti-oxydantwerking (vooral bloemen, anthocyanen), huidverzachtend (verjongend?) en natuurlijk tegen keelpijn, heesheid en hoest.

Namen bij

• Dodonaeus: Malache agria, Malva sylvestris, Malva sylvestris elatior, Malva elatior, (groote) Maluwe (groote wilde Maluwe, Keeskenscruyt)
• Engelse namen: tall mallow, common mallow, high mallow, blue mallow, cheese-cake, pick-cheese, round dock, country-mallow, wild mallow, wood mallow
• Duitse naam: Kultur-käsepappel
• Spaans: Malva común, Malva silvestre
• Frans: Grande mauve, mauve sylvestre, mauve des bois
• Italiaans: Malva, méiba, nalba, riondella

Voor verdere studie

• Gürbüz I, Ozkan AM, Yesilada E, et al. Anti-ulcerogenic activity of some plants used in folk medicine of Pinarbasi (Kayseri, Turkey) (waaronder Malva neglecta). J Ethnopharmacol 2005 Oct 3; 101(1-3):313-8.
• Plant pigments (antioxidants) of medicinal plants Malva silvestris L. and Malva moschata L. (Malvaceae). Redzić S, Hodzić N, Tuka M. Bosn J Basic Med Sci. 2005 May;5(2):53-8.
• Classen B, Blaschek W. High molecular weight acidic polysaccharid from Malva sylvestris and Alcea rosea. Planta Med. 1998 Oct;64(7):640-4.
• Gonda R, Tomoda M, Shimizu N, Yamada H. Structure and anticomplementary activity of an acidic polysaccharide from the leaves of Malva sylvestris var. mauritiana. Carbohydr Res. 1990 May 1;198(2):323-9. (immuunmodulerende werking)
• Talbourdet S, Sadick NS, Lazou K, Bonnet-Duquennoy M, Kurfurst R, Neveu M, Heusèle C, André P, Schnebert S, Draelos ZD, Perrier E.J. Modulation of gene expression as a new skin anti-aging strategy. Drugs Dermatol. 2007 Jun;6(6 Suppl):s25-33. (huidverjongend?). LVMH Recherche - Parfums Christian Dior, St. Jean de Braye, France.