De Dayak van Borneo

De Dayak stonden bekend als agressieve koppensnellers, maar zijn vooral de inheemse rijstverbouwende inwoners van Borneo met van oorsprong een eigen religie en cultuur. De komst van kolonialen en moderne staten hebben het leven van de Dayak sterk veranderd.

De Dayak

De Dayak of Dyak zijn de inheemse bewoners van Borneo en bestaan uit zo'n 200 verschillende groepen, met eigen taal, cultuur en gewoonten, maar wel duidelijk te identificeren als Dayak. Enkele groepen zijn Ahe, Banjar, Barito, Benuaq, Berawan, Bidayuh, Bukitan, Dumpas, Dusun, Iban, Iban Mualang, Iban Embaloh, Ida'an, Illanun, Kadazan, Kayan, Kedayan, Kelabit, Kendayan, Kenyah, Kejaman, Kwijau, Lun Bawang, Lun Dayeh, Lotud, Maloh, Mangka'ak, Maragang, Melanau (-Kajang), Minokok, Murut, Ngaju, Penan, Punan Ba, Rajang, Rumanau, Rungus, Selakau, Sepan, Taman, Tambanuo, Tanjung, Tidong, Ukit en anderen. De talen en dialecten van de Dayak behoren tot de Austronesische taalgroep. Schattingen over het aantal Dayak lopen uiteen van 2 tot 4 miljoen. ,

De Dayak en Buitenstaanders

De Dayak maken, volgens moderne antropologen, deel uit van een Austronesische migratie van Azië naar Zuid-Oost Aziëen zouden zich zo'n 3000 jaar geleden op Borneo hebben gevestigd. De geschiedenis van de Dayak is door hen zowel deels op schrift vastgelegd als oraal bewaard gebleven. Ook de koloniale overheersers hebben delen van de geschiedenis van de Dayak vastgelegd, vooral de politieke en economische geschiedenis. Vooral de Iban kregen veel aandacht omdat zij zich zeer agressief opstelden ten opzichte van Westerse indringers. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de Dayak door de Japanners zeer slecht behandeld en ze riepen een groep in het leven die zich aansloot bij de Gealliëerden. Van oorsprong stonden de Dayak bekend als koppensnellers, met name de Iban en de Kenyah, waarbij wraak de praktijk levend hield. De bekering tot het Christendom en de Islam en de koloniale wetgeving probeerden allemaal een eind te maken aan deze traditie, maar tijdens de Tweede Wereldoorlog leefde de traditie opnieuw op, gericht tegen de Japanse bezetters. Ook in de jaren negentig werden weer koppen gesneld, dit tijdens etnische geweld tegen Madoerese migranten.

Longhouse en Slash and Burn

Traditioneel wonen de Dayak in een zogenaamd Longhouse, waarbij een gemeenschap samenwoont in een, lang, huis, waarbij elke gezinseenheid een eigen ruimte heeft, die zich aan een kant van het 'huis' bevindt, terwijl de andere helft de ruimte is waar het gemeenschapsleven zich afspeelt. Sommige huizen kunnen wel 500 meter lang zijn Meestal bevindt een longhouse zich aan een rivier. De Dayak verbouwden van oorsprong rijst en maakten gebruik van het zogenaamde 'slash and burn' principe, waarbij steeds nieuwe stukken land rijp gemaakt voor landbouw en de oude stukken braak blijven totdat de aarde zich hersteld heeft. Er was sprake van ladang (tuin) en hutan (woud) en de taken werden uitgevoerd door groepen verwanten die elkaar onderling hielpen, die de rechten over de grond in handen hadden. De moderne technieken van monocultuur zijn een bedreiging voor de traditionele manier van landbouw bedrijven van de Dayak. Ook het moderne idee van eigendom van grond zoals dat door de Indonesische en Maleisië staat wordt gebezigd gaat in tegen de adat (gewoonte) van de Dayak. Traditioneel maakten de Dayak gebruik van machetes of mandau, waarbij speciale exemplaren gebruikt worden in traditionele dansen.

Kaharingan

De traditionele religie van de Dayak staat bekend als Kaharingan, een vorm van animisme. In Indonesië staat het officiëel bekend als een vorm van Hindoeïsme. De ontstaansmythe van de Dayak laat hen geboren worden uit een mannelijke en vrouwelijke vogel/draak, tijdens een kosmisch gevecht in het begin der tijden. De dood van beide partners zorgde voor het onstaan van de wereld uit diverse lichaamsdelen. Dit begin van het leven uit deze mythe staat aan de basis van het leven van de Dayak, de seizoenen, de interdepentie van land en water, relaties tussen man en vrouw, tussen sociale klassen. Sjamanen zijn de specialisten die zorgen voor goede relaties tussen hemel en aarde en zijn degenen die de doden naar de hemel begeleiden. De moslims onder de Dayak bevinden zich vooral aan de kust en zijn sterk beïnvloedt door de Javaanse Majapahit Koninkrijken en de Islamitische Maleisische Sultanaten. Zehebben relatief veel van hun tradities behouden, dit tot in tegenstelling van degenen die bekeerd zijn tot het Christendom en vaak zelfs hun namen veranderden.

Transmigratie

Met de komst van groepen van andere eilanden van Indonesië, als gevolg van het transmigratie-programma dat de Indonesische regering had opgezet om zo de druk op de overbevolkte eilanden Java en Madoera te verlichten, kwam de traditionele cultuur op Borneo onder druk te staan en leidde diverse malen tot etnisch geweld. Tijdens woede-uitbarstingen in 1965-6 kwamen zo'n 5000 Chinezen om het leven en de overlevenden vluchtten naar de kust, waar velen door hongersnood om het leven kwamen. De Chinezen weigerden terug te vechten, omdat ze zichzelf zagen als 'gast op andermans land'. Sommige Dayak-leiders wilden hun eiland geheel van Chinezen ontdoen. Pas in 2001 stopte de Indonesische regering het transmigratie-programma, dat al in 1905 door de Nederlandse koloniale wat tot zoveel problemen had geleid.