Schotse Highland Games

Highland Games zijn sportieve en feestelijke evenmenten die lokaal in Schotland, maar ook wel in andere landen, worden georganiseerd. Dat gebeurt het hele jaar door, maar toch meestal in de zomer. De traditie is ontstaan in de Schotse Hooglanden en staat in het teken van de Schotse en Keltische cultuur. Enerzijds bestaan de Highland Games uit atletische sporten waarbij krachtonderdelen de boventoon voeren, anderzijds is er Schotse folklore als doedelzakmuziek, lokale volksdansen en de kilt. Artikelindeling (interne links)

• Geschiedenis van de Highland Games
• Onderdelen van de Highland Games
• Heavy weights of zwaargewichten
• Andere sportieve wedstrijden
• Concours voor doedelzakbands (pipe bands)
• Danswedstrijd
• Wedstrijden voor schaaphoeders
• Zelf Highland Games bezoeken

Geschiedenis van de Highland Games

In de 11de eeuw had koning Malcolm III van Schotland een nieuwe boodschapper nodig. Om zeker te weten dat hij daarvoor de juiste man zou kiezen, schreef hij een hardloopwedstrijd uit. Deze liep naar de top van de berg Craigh Choinnich in de buurt van Braemar in de Schotse Hooglanden. Tegenwoordig beschouwen sommigen deze race als het begin van de Highland Games. Of dat ook zo is, zal echter altijd de vraag blijven.

In latere tijden ontwikkelden de oude famileclans, waarin de Hooglanders samenleefden, de gewoonte om in vredestijd grote drijfjachten te houden. Daar deden dan meerdere clans aan mee, waardoor er een onderlinge compitie ontstond. Dat gold ook voor de festiviteiten die na afloop van de jacht werden georganiseerd. Deze begonnen met het uittesten van elkaars kracht en snelheid door een aantal sportieve activiteiten, als hardlopen, primitieve vormen van gewichtheffen en worstelen.
Na de sportieve krachtmeting begon het feest pas echt met muziek en dans. Ook daar zaten echter nog competatieve elementen in. Doedelzakspelers probeerden elkaar om beurten naar de kroon te steken, terwijl de dansende clanleden elkaar ondertussen aftroefden met zo gecompliceerd mogelijke danspassen. Deze feesten waren duidelijk voorlopers van de Highland Games.

De moderne Highland Games ontstonden in de 18de en 19de eeuw. In die periode kwam het Schotse clansysteem onder grote druk te staan. Door agrarische ontwikkelingen in Groot-Brittannië en slechte oogsten werden de bewoners van de Highlands gedwongen om te verhuizen. Ze trokken massaal naar de Schotse kusts of Laaglanden of emigreerden zelfs naar de Verenigde Staten. Dit kwam bekend te staan als de Highland Clearances (Hooglandse zuiveringen). Na deze uittocht begonnen de Schotten hun culturele erfgoed echter te koesteren en kregen de Highland Games hun huidige vorm.
Niet alleen in Schotland, maar ook in andere landen waar de hooglanders heen trokken, met name in de VS en Canada, worden de Highland Games en andere Schotse gebruiken sindsdien in ere gehouden.

Onderdelen van de Highland Games

Highland Games worden doorgaans georganiseerd door een plaatselijk comitée, een beetje vergelijkbaar met de oranjecomitées die bij ons Koninginnedag organiseren.

Daarom liggen de onderdelen die worden beoefend niet zonder meer vast en kunnen zich onderlinge verschillen voordoen. Sommige traditionele onderdelen worden mogelijk weggelaten, terwijl andere, minder gebruikelijke onderdelen aan het programma worden toegevoegd. Dat hangt onder andere af van de plaatselijke traditie en de mogelijkheden die een bepaalde locatie te bieden heeft.

Ook de omvang van verschillende afleveringen kan erg verschillen. Dat hangt eveneens af van zaken als de locatie, het aantal onderdelen dat ergens op het programma staat en het aantal deelnermers dat zich heeft ingeschreven.

De hieronder vermeldde onderdelen zijn echter traditioneel en komen meestal wel voor. Inschrijving voor de Highland Games is open, doch alleen verstandig voor diegenen die weten waar ze mee bezig zijn.

Heavy weights of zwaargewichten

De krachtonderdelen die worden uitgeoefend vormen waarschijnlijk de bekendste onderdelen van de Highland Games. Niet zelden hebben de zwaargewichten inderdaad een indrukwekkende gestalte. Vaak waren het goede atleten op school of universiteit, voor wie de Highland Games de beste voortzetting van een sportieve carrière was. Het niveau van veel deelnemers ligt dan ook behoorlijk hoog. Zo was ondergetekende bij een tamelijk bescheiden evenement toch getuige van een heus wereldrecord. De wedstrijd wordt door de deelnemers voltooid in een kilt. In tegenstelling tot wat sommigen misschien denken of hopen dragen de atleten hieronder wel degelijk een sportbroek.

De onderstaande onderdelen maken deel uit van de competitie voor zwaargewichten. Voor ieder onderdeel krijgt men punten als bij een tienkamp.

Paalwerpen (caber toss)

Bij het meest in het oog springende onderdeel tilt de deelnemer de lange stam van een denneboom op bij het smalste uiteinde en probeert hij deze verticaal in balans te houden. Vervolgens rent hij een stukje naar voren, waarna hij de paal wegwerpt. De bedoeling is dat de paal op zijn bovenkant beland, omslaat naar de andere zijde en in een zo recht mogelijke lijn met de atleet en zijn ren blijft liggen. Dat wil dus zeggen op '12 uur'. Hoe dichter de ideale 12 uurs worp is benaderd hoe meer punten de deelnemer krijgt.

Omdat de gebruikte boomstammen nooit exact hetzelfde zijn, hangt de moeilijkheidsgraad van dit onderdeel af van de lengte, het gewicht en de vorm van de paal.

Steenwerpen (stone put)

Dit is vergelijkbaar met kogelstoten, maar wordt gedaan met een steen in plaats van een kogel. Er is ook een variant, de zogenaamde 'Braemar Stone', waarbij de atleet niet mag bewegen voordat hij (of zij) de steen werpt.

Schots hamerslingeren (Scottish hammer throw)

Dit is een variant op het hamerslingeren in een regulier atletiektoernooi. Er wordt een ronde metalen bal aan een lange stok gebruikt. De hamer wordt rond het hoofd geslingerd en dan over de schouder losgelaten. Door deze techniek zijn grotere afstanden mogelijk.

Gewicht werpen (weight throw)

Dit bestaat eigenlijk uit twee aparte onderdelen. Daarbij wordt één keer een licht en één keer een zwaar gewicht gebruikt. Men dient het gewicht met één hand op te tillen en zover mogelijk te gooien. Verder mogen de deelnemers de werptechniek zelf bepalen.

Gewicht over een hoogte gooien (weight over the bar, weight for height of weight shifting)

Hierbij dient een gewicht, waar een handvat aan zit, achterwaarts over een horizontale lat te worden gegooid. Er mag weer maar één hand worden gebruikt. De lat komt ondertussen steeds hoger te liggen. Bij iedere hoogte krijgen de deelnemers drie kansen; wie het dan nog niet heeft gehaald is af. Degene die het hoogst komt krijgt logischerwijs de meeste punten.

Schoofwerpen (sheaf toss)

Een schoof is een bundel stro. Deze wordt voor dit onderdeel in een jute zak gestopt. Die moet dan vervolgens met een riek over een lat worden geduwd. Deze lat is vergelijkbaar met die bij het poolstok hoogspringen. Verder zijn de regels gelijk als bij het gewicht over hoogte gooien. Het moge duidelijk zijn dat dit nogal een ludiek onderdeel is dat men niet serieus hoeft te nemen. Toch zit het vaak in het programma omdat het publiek er veel lol aan heeft.

Andere sportieve wedstrijden

Vaak maken ook andere sporten deel uit van de Highland Games. Dat kunnen individuele nummers zijn zoals hardloopnummers (meestal sprintnummers) of, in toenemende mate, wielrenwedstrijden. Het kunnen echter ook teamsporten zijn zoals bijvoorbeeld shinty, het op hockey lijkende keltische spel dat in Ierland en Schotland nog veel gespeeld wordt.

Concours voor doedelzakbands (pipe bands)

Vast onderdeel van de Highland Games is een concours voor doedelzakbands, de zogeheten 'pipe bands' ook vaak aangeduid als 'pipes and drums'. Een band bestaat uit 6 tot 25 doedelzakken, 3 tot 10 drums, 1 tot 6 tenor drums en 1 grote trom. Vaak echter is het aantal drums gelijk aan het aantal doedelzakken. De bands dragen ieder hun eigen kilt.

Het concours heeft veel weg van een concours voor fanfares of drumbands in Nederland. Wel wordt er meer aandacht besteed aan het lopen in bepaalde formaties en worden er vanzelfsprekend traditionele Schotse nummers gespeeld.

Bij de opening en/of sluiting van de Highland Games lopen alle deelnemende bands mee in een taptoe (tattoo). Voor veel bezoekers is dit het hoogtepunt van de games.

Danswedstrijd

Een zeer wezenlijk onderdeel van de Highland Games zijn ook de volksdanswedstrijden, waarbij traditionele Schotse dansen worden opgevoerd. Meestal zijn de dansers jonge meisjes, vergezeld van een enkele jongen. Ze gaan gekleed in traditionele Schotse danskostuums, waartoe verrassend genoeg geen officiële kilt behoort. Er zijn verschillende dansen die door de hele dag heen worden opgevoerd, meestal in competitie. De meest opvallende dans is de zwaardendans, waarbij twee zwaarden in een kruis op de grond liggen. De dansers moeten hun passen om het kruis heen maken zonder de zwaarden aan te raken.

De Schotse dansen lijken veel op de meer bekende Ierse dansen, daar ze allebei teruggrijpen op keltische tradities. Het belangrijkste verschil is dat de Schotten dansen op balletschoenen terwijl de Ieren tapachtige schoenen met harde zolen gebruiken.
Bij de Schotse dansen wordt constant gesprongen, wat het conditioneel erg zwaar maakt. Ook zijn de passen vaak gecompliceerd. Jammer genoeg lijkt het wat dat betreft niet altijd verantwoord wat de, soms nog piepjonge, meisjes binnen dit programma allemaal moeten volbrengen.

Wedstrijden voor schaaphoeders

Als daar de mogelijk toe bestaat, zullen Highland Games ook wedstrijden voor herdershonden en hun handlers huisvesten. Daarbij draait het zowel om behendigheid in het hoeden van schapen als om een raskeuring waarbij goede fokresultaten worden beloond.
Bij de behendigheidswedstrijd is het doorgaans de bedoeling dat herder en hond een groep van vier schapen zo snel mogelijk binnen een hekwerk weten te hoeden. Omdat er een behoorlijk groot terrein voor nodig is, zal dit onderdeel vaak op het programma ontbreken.

Zelf Highland Games bezoeken

Highland Games zijn, waar ze ook worden gehouden, open voor publiek. Er wordt wel een entree gevraagd. Het zal van de omvang van de betreffende spelen afhangen hoe hoog deze precies is. Laat u echter niet weerhouden om, als u in Schotland bent, een keertje naar de games te gaan.

De bekendste Highland Games zijn die van de steden Braemar en Dunoon. In Schotland zijn dit ook de grootste spelen, maar niet wereldwijd. In de VS trekken sommige afleveringen beduidend meer bezoekers dan die in Schotland zelf. Dat kan wel om tienduizenden toeschouwers gaan. Ook in Nederland beschikken sommige plaatsen over Highland Games, al is dat weinig bekend.

Lees verder

• Goedkoop kastelen in Schotland bezoeken met de Explorer Pass