Moby Dick – boek van Herman Melville over de Witte Walvis

Moby Dick is het onsterfelijke verhaal van kapitein Ahab - in sommige uitgaven wordt hij Achab genoemd - die op jacht gaat naar de witte walvis Moby Dick. Een bezeten man en een woeste walvis strijden met elkaar. Voor het zover is verhaalt het boek over de praktijk van de walvisvangst en de bijzonderheden van de walvissen. Van alle walvissen is de witte walvis wel het meest bijzonder. Het is een dier met een afwijkende kleur en een enorme maat en kracht, gebaseerd op een potvis die werkelijk heeft bestaan en ook echt slachtoffers heeft gemaakt. Herman Melville liet zich inspireren door dat waargebeurde verhaal en maakte er wereldliteratuur van die menig keer is verfilmd.

Moby Dick van Herman Melville

• Beginzin van het boek Moby Dick
• Herman Melville
• Wereldliteratuur
• Ismaël
• Kapitein Ahab
• Moby Dick
• Bloedstollende climax
• Films

Beginzin van het boek Moby Dick

De roman Moby Dick heeft een beroemde beginzin, die in het Nederlands en in het Engelse origineel even kort is als helder: “Noem me Ismaël” en in het origineel ”Call me Ishmael”. Je wilt door die drie woorden meteen weten wie die Ismaël is en het blijkt de verteller in het boek te zijn. De lezer leert Ahab, de walvisvaarder, de opvarenden en de walvis kennen door de ogen van Ismaël. Hij is de enige overlevende van de Pequod, het schip van Ahap dat jacht maakte op de potvis. Toen alles en iedereen in de woeste golven was verdwenen, kon Ismaël zich vastklampen aan een doodskist. Hij dobberde een dag en een nacht en werd tenslotte opgepikt door het schip Rachel, zodat hij kon navertellen wat er is gebeurd.

Herman Melville

Moby Dick is geschreven door Herman Melville. De Amerikaanse schrijver werd in 1819 in New York geboren als telg van een groot gezin. Hij stierf in 1891. Het boek Moby Dick or The Whale is zijn beroemdste werk. Melville is er wereldberoemd mee geworden, zelfs zo beroemd, dat Google een Google Doodle rond de verjaardag van de publicatie van het boek op de zoekpagina publiceert. Moby Dick kwam in 1851 uit in Groot-Brittannië en een maand later in Amerika. Aanvankelijk bestond het werk uit drie banden. In de Nederlandse vertaling van Emy Giphart, waar deze boekbespreking op is gebaseerd (er zijn meerdere Nederlandse uitgaven in verschillende vertalingen), is daar een pil van 485 pagina’s van overgebleven.

Walvisvaarder

Melville had zelf meer dan twee jaar als walvisvaarder gewerkt en baseerde het boek op zijn eigen ervaringen. Hij leerde er de gebruiken aan boord kennen en de bijzonderheden van de walvissen en de walvisvangst. Ook leerde hij bijzondere mensen kennen, zoals de kannibalen op de Marquiseseilanden, toen hij daar een tijd gevangen werd gehouden. Melville wist te ontsnappen en ging weer ter walvisvangst. Na een korte periode op Tahiti keerde hij terug naar Amerika. Al zijn avonturen zijn verweven in het boek Moby Dick.

Wereldliteratuur

Het boek Moby Dick wordt gerekend tot de wereldliteratuur, al werd het in 1851 niet direct goed ontvangen en verkocht het nauwelijks. Pas zeventig jaar later, in de jaren twintig van de twintigste eeuw, werd het boek opnieuw ontdekt en met andere ogen gelezen. Sindsdien is er geen twijfel meer over de plaats van het boek in de wereldliteratuur. Melville valt de eer te beurt om tot de belangrijkste auteurs van Amerika gerekend te worden.

Foutje van de uitgever

Een van de redenen waarom in 1851 het boek niet goed werd ontvangen was het ontbreken van de epiloog. Daarin wordt uitgelegd hoe Ismaël overleefde en dus het verhaal kan navertellen. In de eerste editie van uitgever Richard Bentley in Londen werd de epiloog per ongeluk weggelaten. Dat stoorde Britse critici, want hoe kon je het verhaal in de eerste persoon laten vertellen als er geen overlevende was? In de volgende editie werd dat rechtgezet.

Ismaël

Ismaël is dus de verteller. Zijn naam wordt ook geschreven als Ishmael, afhankelijk van de versie van het boek dat gelezen wordt. In de Engelse versie is het Ishmael en in sommige Nederlandse vertalingen wordt de naam ook zo geschreven. In de vertaling van Emy Giphart heet de verteller Ismaël. Hij is leraar en besluit op een dag naar zee te gaan en aan te monsteren op een walvisvaarder.

Kapitein Ahab

Hij komt op het schip de Peqoud terecht onder kapitein Ahab, die in sommige vertalingen, zoals die van Giphart, Achab wordt genoemd. De kapitein is een op wraak beluste man. De wraak geldt de witte walvis, de potvis die zo berucht was dat hij een naam kreeg: Moby Dick. Deze albino potvis nam hem bij een eerdere reis een been af. Sindsdien loopt hij op een houten been. Moby Dick is een uitzonderlijk groot en sterk dier dat zich niet laat vangen en veel vernielingen aanricht. Ahab is eropuit om hem te harpoeneren.

Moby Dick

Engelstalige uitgave

• Eerste uitgave op 18 oktober 1851
• Richard Bentley, London
• Eerste Amerikaanse uitgave op 14 november 1851
• Harper & Brothers, New York

Nederlandse uitgave

• Veen Uitgevers 1980 (eerste druk 1961)
• Vertaler: Emy Giphart
• Opdracht, proloog en inleiding vertaald door August Hans den Boef

Bloedstollende climax

Het boek is een verhaal vol avonturen met een bloedstollende climax. De feitelijke jacht oog in oog met de potvis betreft drie dagen en wordt beschreven in drie hoofdstukken, de laatste drie. Gedurende het hele boek wil je weten hoe de jacht gaat en afloopt en om dat te weten moet je 459 pagina's doorlezen. In die paar honderd pagina's beschrijft Melville de gebruiken aan boord en op zee, de bijzonderheden van de walvis en de walvisjacht en de mensen die zijn aangemonsterd.

Ambergrijs en walschot

De hele praktijk van de walvisvangst komt voorbij, inclusief een beschrijving van de potvis. Melville schrijft over ambergrijs en de traankokerij, de walschot en over de verschillende functies aan boord en zelfs over de maaltijden die in de thuishaven op Nantucket worden bereid. De visschotel uit Moby Dick kan zo worden nagekookt. Wat je altijd al had willen weten over potvissen en walvisvaarders is te vinden in Moby Dick.

Fictie met non-fictie

De beschrijvingen maken van het boek niet alleen een avonturenverhaal maar ook een encyclopedie over de walvissen en walvisvangst. Die opzet was nieuw. In feite combineert Melville fictie met non-fictie en dat doet hij op zo’n sublieme wijze, dat je blijft lezen tot je eindelijk bij de confrontatie tussen Peqoud en Moby Dick bent. En als het boek uit is begin je opnieuw, of pak je af en toe een hoofdstuk over een bepaald onderwerp. Moby Dick is net als de Bijbel nooit uit. Die laatste drie hoofdstukken zijn het hoogtepunt van het boek en vormen in diverse films het hoofdbestanddeel.

Films

Het boek is verschillende keren verfilmd en er zijn speelfilms en tekenfilms gemaakt die geïnspireerd zijn op het verhaal. De woeste kapitein en de boze walvis zijn steevast de hoofdrolspelers.

Moby Dick en Gregory Peck
Beroemd is de verfilming uit 1956 met Gregory Peck als Ahab. Hij speelt de kapitein als man die door de bliksem is getroffen, een bezeten man die maar één ding wil en dat is Moby Dick doden. De regie is van John Huston. Naast Gregory Peck spelen Harry Andrews, Bernard Miles, James Robertson Justice, Leo Genn en meer.

In the Heart of the Sea

In 2015 kwam de film In the Heart of the Sea uit, geïnspireerd op het verhaal van de Essex en een grote potvis, die in 1820 het schip liet kelderen. Het is het waargebeurde verhaal van een enorm grote potvis en de ontmoeting met de walvisvaarder die Herman Melville inspireerde tot zijn avonturenroman Moby Dick. De regie is van Ron Howard. De filmsterren zijn Chris Hemsworth, Cillian Murphy, Brendan Gleeson en meer.

Bovenlicht

In Hollum op Ameland staat een huisje dat Ahab heet. Er woonde aan het einde van de twintigste eeuw een kunstenaar en liefhebber van Melville's Moby Dick en hij sneed en schilderde een prachtig bovenlicht boven de voordeur, dat na verhuizing van de kunstenaar is blijven zitten.

Lees verder

• Potvis - de diepzeeduiker met walschot en ambergrijs
• Ambergrijs, amber, ambergris - geurende stof uit de potvis
• Nantucket Island – eiland van de walvisvaarders en Quakers
• Commandeurshuizen met muizentandjes en tegels op Ameland
• Bovenlicht op Ameland - raamversiering boven de voordeur