Bovenlicht op Ameland - raamversiering boven de voordeur

Het raam boven de voordeur dat ervoor zorgt dat er licht in de gang valt, heet een bovenlicht. Bovenlichten zijn functioneel, maar er zijn er ook vele die meer zijn dan dat. Veel bovenlichten zijn een decoratie voor het huis, gemaakt van hout of gietijzer. Ze staan bol van de symboliek en sommige vertellen een heel verhaal. Op Ameland zijn enkele fraaie exemplaren te vinden, waaronder ornamenten met vazen en een tafereel met kapitein Ahab en Moby Dick.

De raamversiering die licht in de gang doorlaat

• Bovenlicht als raamversiering boven de voordeur
• Snijraam
• Datering van het bovenlicht
• Symbool
• Vaas en Ahab op Ameland

Bovenlicht als raamversiering boven de voordeur

In de loop van de eeuwen ontwikkelde de huizenbouw en pas in de 17e eeuw kregen huizen een gang. Voor die tijd was de indeling van het huis zo, dat je meteen met de deur in huis viel. Van buiten stapte je direct de woonkamer binnen. Om licht binnen te laten komen in de gang achter de voordeur, maakte men boven de voordeur een raam: het bovenlicht.

Gegoede burgerij

De positie van het bovenlicht – recht boven de voordeur – stimuleerde de woningeigenaren het raam te versieren met een ornament. Ze konden dan meteen laten zien hoe welgesteld ze waren. De eerste bovenlichten treffen we aan in huizen van de gegoede burgerij. De bovenlichten bestonden uit sponningen met stukjes glas. De roeden sneed met uit hout. Daarom worden deze bovenlichten ook wel snijramen genoemd. Het type snijraam ontwikkelde met de tijd en ging met de mode mee.

Snijraam

Een snijraam is een bovenlicht waarbij houtsnijwerk of smeedwerk het glas in delen verdeelt en voor de verbindende structuur in het raam zorgt. Doorgaans is de route van een ontwikkeling van eenvoudig naar steeds gecompliceerder, maar in het geval van de snijramen gaat dit principe niet op. De snijramen ontwikkelen juist van complex naar steeds grotere vereenvoudiging. De oudste snijramen zijn het meest ingewikkeld bewerkt.

Bovenlicht met ornament

Een ornament dat voor een glasruit is gezet is een bovenlicht met ornament. Een gietijzeren levensboom is daar een welbekend voorbeeld van.

Datering van het bovenlicht

Lang niet altijd is de ouderdom van het bovenlicht dezelfde als van het huis waar het in is gezet. Houten snijramen zijn onderhevig aan vermolming en als dat vroeger gebeurde, plaatste men vaak een nieuw bovenlicht terug in de stijl van die tijd en niet in de originele stijl. Het maakt dateren van bovenlichten lastig.

Symbool

Voor de bovenlichten kwam in voorbije eeuwen een aantal vormen steeds terug. Niet zelden kreeg de vorm een betekenis mee, zodat het een symbool werd. Symbolen die we in bovenlichten tegenkomen zijn:

• Levensboom
• Dieren
• Ruit
• Levenszon
• Rijzende zon
• Speren en pijlen
• Krans
• Drietand en staf
• Jacobsstaf
• Pijnappel
• Palmet
• Acantusblad
• Fleur de Lis
• Maan en halve cirkels
• Odal en voluten
• Spiraal
• Lictorenbundel
• Putti en Cherubijnen
• Schelp
• Hart
• Wildeman
• Hoorn des Overvloeds
• Zeemeerman en Zeemeermin
• Schoppen
• Lier
• Festoen
• Klaverblad en het getal drie
• Masker
• Anker
• Toverknoop
• Bizarre Knoop
• Toorts
• Bloemmotief
• Molenijzer
• Karbonkel
• Vuurslag
• Rad van Fortuin
• Trofeeënbundel
• Donderbezem
• Dood
• Palmtak
• Afweerkruis
• Huismerk

Vaas en Ahab op Ameland

Ameland kent enkele fraaie voorbeelden van bovenlichten. Je hebt er symbolen en een bovenlicht dat een verhaal verbeeldt. Twee voorbeelden:

• Vaas met Bloemen
• Ahab

Vaas met Bloemen

Het bovenlicht met de vaas met bloemen is te zien in de Oosterlaan in Hollum. Dit is waarschijnlijk een 19e eeuws bovenlicht. Het kan ook jonger zijn; soms neemt een houtsnijder een ouder thema als voorbeeld. Het is in ieder geval niet van voor 1820. De uitbundigheid doet denken aan een hoorn des overvloeds, maar het betreft een vaas met bloemen. Het zou een variant op de levensboom kunnen zijn.
Ahab
Ahab is een verhalend bovenlicht, gemaakt in de jaren 70 van de twintigste eeuw. Het is te vinden op een huisje aan de Jan Jacobsweg in Hollum. Het bovenlicht verwijst naar de walvisjager Ahab, die als een bezetene de witte potvis Moby Dick najaagt. Het verhaal is in 1851 opgeschreven door de Amerikaan Herman Melville in de klassieker Moby Dick. Het houten bovenlicht is gesneden en beschilderd door Martin Marra, in die jaren reclametekenaar bij vervoersbedrijf Van Gend & Loos.

Lees verder

• Commandeurshuizen met muizentandjes en tegels op Ameland