Shaka Zulu, Afrikaanse legende

Shaka Zulu (of Zoeloe) is een sterk gemythologiseerde figuur uit de Afrikaanse geschiedenis. In het Westen is zijn naam verbonden met slachtpartijen en gruwelen. Ook in Afrika is zijn leven aan allerlei mythen onderhevig. Feit is echter dat Shaka medeverantwoordelijk was voor een nieuwe staatsvorm in dit deel van Afrika en gebruik maakte van nieuwe technieken en tactieken in oorlogsvoering.

Jeugd

Shaka werd waarschijnlijk in 1787 geboren. Zijn moeder was Nandi, een Langeni-vrouw en Senzangakhona, zoon van de chief van de Zulu's. Het tweetal was op dat moment nog niet getrouwd en de groeiende buik van Nandi werd toegeschreven aan parasieten of 'een kever' (in het Zulu 'i-Shaka). Uit woede over deze beschuldiging noemde Nandi haar zoon vervolgens 'Shaka'. Nandi was geen gemakkelijke vrouw en ze werd, samen met haar zoon, in 1794 verstoten. Het tweetal zocht vervolgens toevlucht bij de Langeni-stam van Nandi. De Langeni's keken echter neer op moeder en zoon. Hier groeide de agressiviteit van Shaka. Toen zijn moeder hertrouwde en een tweede zoon kreeg, vertrok Shaka naar de Mthethwa's, waar hij onder de bescherming kwam te staan van Jobe, de chief van de Mthethwa's.

Zuidelijk Afrika

In die tijd was het gebied waar Shaka woonde aan hevige veranderingen onderhevig. De komst van Europese handelsposten en de aanhoudende droogte had geleidt tot problemen tussen de traditioneel kleine chiefdoms. Uit deze 'oorlogen' waren twee grotere stammen-confederaties; de Mthethwa's onder leiding van Jobe en later diens zoon Dingisway, en de Ndwandwe onder leiding van Zwide, die allebei zwakkere chiefs tot overgave hadden gedwongen.

Oorlog

De vorm van oorlogvoering die op dat moment in zwang was, maakte relatief weinig slachtoffers. Veranderingen uit deze periode worden vaak aan Shaka toegeschreven, maar waarschijnlijk werden dingen al tijdens de regeringsperiode van Dingiswayo (en misschien ook Zwide, maar als verliezende partij in de oorlog, is er weinig bewijs te vinden in de orale traditie) veranderd. In plaats van de lange assegaai kwam een kortere speer, de 'ixwa' in zwang. Zo genoemd omdat dit het geluid zou zijn wanneer het speer uit een lichaam werd getrokken. Bovendien werd een groot, manshoog schild ingevoerd.

Ook zou Dingiswayo het systeem hebben ingevoerd van regimenten naar leeftijd, waardoor mensen niet bij hun stamgenoten in een regiment zaten, maar met leden van andere stammen van dezelfde leeftijd. Dit systeem, bekend als 'amabutho' was bij andere groepen in Afrika al bekend, maar de Nguni (een taal-groep waar bijv. de Zulu en Xhosa onder vallen) niet.

Hoofd en horens

De vecht-techniek van hoofd en horens was ook een nieuwe techniek die tijdens deze periode opkwam, wie de eigenlijke bedenker is, is opnieuw niet duidelijk. De oude techniek van twee tegenover elkaar staande partijen werd hiermee opgegeven. Tijdens een aanval probeerden 'de horens' snel de vijand te omcirkelen, 'het hoofd' trok langzaam op en wanneer de vijand omsingelt was, begon 'het hoofd' met het echte vechten. Wie probeerde te vluchtte viel in handen van 'de horens'.

Militaire carriere

In 1807 stierf Jobe en nam zijn zoon Dingiswayo de macht over. In deze tijd vochten de Mthethwa en de Ndwandwe om de macht in de regio. Shaka vocht mee aan de zijde van de Mthethwa en Dingiswayo zag potentieel in de jongeman. Toen in 1816 Senzangakhona, Shaka's vader, stierf; forceerdee Dingiswayo de zaak om Shaka als nieuwe chief van de Zulu's te vestigen. Shaka maakte van de situatie gebruik om wraak te nemen op de Langeni's, die hem in zijn jeugd als minderwaardig behandeld hadden. Hierna raakte de carriere van Shaka in een stroomversnelling.

Zulu-rijk, opkomst en neergang

In 1818 werd Dingiswayo gedood door de troepen van Zwide (volgens de traditie waren er magische krachten in het spel) en dit was het moment voor Shaka om de macht te grijpen en hoofd te worden van de Mthethwa. Hij noemde zijn nieuwe rijk het Zulu-rijk. In 1819 probeerde Zwide opnieuw om het Zulu-rijk onder zijn bewind te krijgen. Deze keer maakte Shaka gebruik van de tactiek van de verschroeide aarde. De Ndwandwe werden steeds verder het Zulu-rijk in gelokt en uiteindelijk, hongerig en moe, overvallen door de troepen van Shaka. Na een zware strijd werden de Ndwandwe overwonnen, waarna de overlevenden wegvluchtten of opgenomen werden in het Zulu-rijk.

Shaka perfectioneerde het amabutho-systeem, waar ook vrouwen onder vielen en de vechttechnieken. Om zijn volk in bedwang te houden was er constant oorlog, waarbij nieuwe buit veroverd werd. Ook gebruikte hij angst om de controle te bewaren, regelmatig werden mensen beschuldigd van 'hekserij' en ter dood veroordeeld. Ook was het verboden voor vrouwen om zwanger te raken, wie dit toch overkwam werd, samen met de vader, ter dood gebracht. Oude politieke, 'tribale' identiteiten verdwenen snel, mede door het amabutho-systeem en door het feit dat oudere mensen tijdens gevechten gedood werden. De Zulu-identiteit was al snel de identiteit van alle mensen in het rijk.

In 1828 begon de macht van Shaka af te nemen. Er werd een poging gedaan om hem te doden, maar die mislukte. Toen zijn moeder stierf maakte hij daarvan gebruik om veel mensen ter dood te veroordelen. Op 24 september 1828 pleegden twee van zijn halfbroers (zonen van zijn vader Senzangakhona) een succesvolle aanslag en Shaka stierf. Zijn halfbroer Dingane werd de nieuwe koning.

Geschiedenis

Ook vandaag de dag nog bezoeken Zulu-nationalisten het graf van Shaka in Stanger. Hij is een symbool van kracht, vrijheid en onafhankelijkheid. Veel van wat overgeleverd is, is opgeschreven door blanke kolonisten en daardoor niet erg betrouwbaar. Shaka wordt vaak afgeschilderd als een massamoordenaar, zoals Hitler of Stalin. In de folkore is hij daarentegen weer een held met mythologische proporties. Hij kan in elk geval gezien worden als een groot militair strateeg, een sterke politieke leider die geweld niet schuwde.

TV-serie

In 1985 werd een tv-serie over zijn leven gemaakt, aan de hand van een boek "Shaka Zoeloe" van John Sinclair. Hierin worden de mythen en controversies rond zijn leven beschreven.